Zamek Krzyżacki w Malborku

Zamek Krzyżacki w Malborku położony jest na prawym brzegu Nogatu. Został wzniesiony w kilku etapach od roku 1280 do połowy XV wieku przez zakon krzyżacki. Jest to prawdopodobnie największy średniowieczny zamek zbudowany z cegły.

Zamek Krzyżacki w Malborku – powstanie i historia

Historia zamku w Malborku nierozerwalnie związana jest z Zakonem Krzyżackim. Według jednej z hipotez obok fortecy znajdował się niegdyś tajemniczy gród Zantyr. Obrał go na swoją siedzibę biskup Christian z Oliwy. Biskup rozpoczął wznoszenie kościoła chcąc uczynić Zantyr sercem misyjnej działalności na terenach zamieszkanych przez Prusów. W 1233 roku biskup dostał się do niewoli, co skrzętnie wykorzystali Krzyżacy zagarniając dla siebie zwierzchnictwo nad Prusami oraz plądrując Zantyr. Prowadzone kilka lat temu badania, ujawniły, że pod tzw. “szkołą łacińską” znajdują się fundamenty zabudowań obronnych z okresu średniowiecza. Być może więc Krzyżacy w XIII wieku zbudowali tutaj niewielki murowany zamek.

Przygotowania do budowy zamku trwały od roku 1278. Rozpoczęły się od wycięcia lasu i zbierania materiałów do budowy: cegły, drewna i kamieni. Początkowo powstała warownia, która była zamkiem komturskim.

Do 1300 roku na Zamku Wysokim powstał mur obwodowy, nieprzesklepione skrzydło północne, gdzie później umieszczono najważniejsze pomieszczenia: kaplicę, kapitularz oraz dormitoria (sypialnie), następnie częściowo wzniesiono skrzydło zachodnie, które mieściło komnatę komtura oraz refektarz.

Część południową i wschodnią zamykały zabudowania drewniane mieszczące magazyny, warsztaty i stajnie. Od strony północnej zaczęto budować przedzamcze od strony północnej (obecnie Zamek Średni).

Kolejnym ważnym elementem zamku była wysunięta na południowy zachód poza obszar bryły zamkowej wieża obronna, połączona z zamkiem, zwana Gdaniskiem. Spełniać miała rolę wieży sanitarnej oraz ostatecznego punktu obrony, a także była punktem obserwacyjnym w kierunku tworzącego się równolegle miasta Malborka. Druga wieża, zwana Kleszą, została wybudowana w końcu XIII wieku w przeciwległym do Gdaniska narożniku. Pierwotnie miała znaczenie obronne. Zamek został otoczony murem obwodowym i fosą.

W 1309 roku podjęto decyzję o przeniesieniu siedziby wielkiego mistrza zakonu z Wenecji do Malborka. Na zamek przybyła duża liczba braci zakonnych, co wymagało rozbudowy zamku. W Zamku Wysokim najwięcej miejsca zajęły dormitoria (sypialnie). Mieścił się tu również kapitularz i refektarz konwentu. Rozbudowano kościół zamkowy pw. Najświętszej Marii Panny. Pod kościołem wybudowano kaplicę św. Anny przeznaczoną na miejsce pochówku wielkich mistrzów.

Na wschodniej fasadzie umieszczono ogromną 8-metrową figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wykonaną ze sztucznego kamienia i pokrytą mozaiką z Wenecji. Powstała także w kaplicy zamkowej Złota Brama, a na przedzamczu (Zamku Średnim) zbudowano nową rezydencję wielkich mistrzów. Pałac zawierał na głównej kondygnacji pomieszczenia reprezentacyjne, a jego część od strony Nogatu, uformowana w kształcie wieży obronnej, należy do najwybitniejszych osiągnięć europejskiego gotyku.

Malbork w 1410 roku był oblegany przez wojska polsko-litewskie pod wodzą króla Władysława Jagiełły po bitwie grunwaldzkiej. Latem 1411 roku podczas oblężenia zamku zdrajca znajdujący się w nim w czasie pobytu najważniejszych osób zakonu w refektarzu letnim miał wywiesić za oknem czerwoną flagę. Był to znak dla oblężników, którzy zaplanowali, iż wystrzelona z armaty 80-kilogramowa kula wleci do pomieszczenia i uderzy w jedyny filar podtrzymujący całą konstrukcję. Fragment kuli tkwi do dzisiaj w murach zamku nad kominkiem refektarza letniego.

W czasie wojny trzynastoletniej zamek został sprzedany w roku 1457 królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi za kwotę 190 tysięcy florenów (około 660 kg złota) przez czeskiego dowódcę najemników Ulryka Czerwonkę, który posiadał zamek w zastawie w zamian za zaległy żołd, z którego wypłatą zalegał Zakon Krzyżacki. Król Polski triumfalnie wjechał na zamek w dniu 7 czerwca 1457 roku. Od tej pory, aż do 1772 roku, była to jedna z rezydencji królów Polski.

Zamek Wysoki pełnił rolę magazynu, a Wielki Refektarz był miejscem w którym wydawano królewskie przyjęcia. Rezydencja królów Polski mieściła się w Pałacu Wielkich Mistrzów, gdzie udzielano audiencji. Od strony dziedzińca urządzono królewskie komnaty, gdzie zatrzymywali się królowie w drodze do Gdańska. Polskie urzędy miały swoje siedziby na Zamku Średnim.

W międzyczasie w roku 1626 zamek został zdobyty przez wojska szwedzkie pod dowództwem Gustawa Adolfa. W roku 1635 na mocy rozejmu ze Szwedami na zamek wróciły wojska polskie. Od roku 1647 zamek był remontowany przez Gerarda Denhoffa powołanego na funkcję ekonoma malborskiego przez króla Władysława IV. Krużganki odbudowano w stylu barokowym i wzniesiono nowe dachy nad skrzydłem północnym i zachodnim.

W 1652 roku z nadania króla Jana Kazimierza jezuici otrzymali na siedzibę Domek Dzwonnika i objęli kościół NMP i kaplicę św. Anny na Zamku Wysokim. Zakonnicy wyremontowali kościół i wyposażyli w nowe ołtarze, ambonę i prospekt organowy. W okresie “Potopu szwedzkiego” zamek został oblężony 12 lutego 1656 roku przez oddziały Gustawa Ottona Stenbocka i mimo obrony przez polskie oddziały wojewody Ludwika Wejhera, a po jego śmierci przez Jakuba Wejhera, po miesiącu skapitulował w dniu 9 marca. Aż do Pokoju w Oliwie w 1660 roku, mimo prób odzyskania warowni, był okupowany przez Szwedów, którzy uszkodzili Zamek Wysoki.

W 1756 roku na wieży zamontowano barokowy hełm z inicjatywy ekonoma Michała Rexina. Za panowania króla Augusta II na wieży zbudowano nowe zwieńczenie z latarnią oraz położono nowe dachy na Zamku Wysokim. Pomiędzy latami 1742-1767 na miejscu nieistniejącej już wtedy Wieży Kleszej zbudowano dwupiętrowy barokowy gmach kolegium jezuitów.

Po I rozbiorze Polski, w dniu 12 września 1772 roku zamek opuścili polscy żołnierze z 1. Regimentu Pieszego Koronnego imienia Królowej Jadwigi pod dowództwem Stanisława Augusta Golcza, a dzień później zamek zajęli Prusacy. W 1780 roku zamek opuścili dwaj ostatni jezuici.

Wielki Refektarz i inne ważniejsze pomieszczenia zamku w Malborku wyposażone były w piece, umieszczone pod posadzkami, mające na celu ich ogrzewanie (hypocaustum) poprzez dostarczanie ciepłego powietrza dostarczanego do pomieszczeń otworami w posadzce.

Po przejęciu zamku przez Prusaków, w roku 1774 zaczęto przebudowywać Zamek Wysoki na koszary, co doprowadziło do ogromnych zniszczeń. Wyburzono prawie wszystkie gotyckie sklepienia i przebudowano okna. Zamurowano krużganki i wybudowano nową bramę od strony miasta. Wielki Refektarz przeznaczono na ujeżdżalnię koni. W Pałacu Wielkich Mistrzów urządzono fabrykę tkanin i mieszkania dla robotników. Dokonano rozbiórki wielu bram i murów na budulec.

Szczególnie wielkie straty zamek poniósł w latach 1801-1804 gdy na rozkaz Fryderyka Wilhelma III zamek zaczęto przebudowywać na wielkie magazyny wojskowe. Wykuto nowe okna, otynkowano zamek wysoki oraz wyburzono średniowieczne sklepienia wprowadzając zamiast tego drewniane stropy. Po tych dewastacjach i protestach prasowych, nastąpiła zmiana postrzegania wartości zamku.

Początki odbudowy rozpoczęły się w 1817 roku od przebudowy wschodniej elewacji Pałacu Wielkich Mistrzów i rekonstrukcji kaplicy św. Katarzyny. Następnie rozpoczęto prace w zachodniej części Zamku Średniego.

W 1842 roku na wieży głównej zbudowano neogotyckie zwieńczenie. Prace te oceniano później krytycznie, ponieważ w wielu miejscach odbudowa ta była niepoparta badaniami i miała charakter fantazyjno-romantyczny; skutkiem czego w 1889 wieża otrzymała nowe zwieńczenie, wzorowane na wieżach katedry w Kwidzynie i kościoła w Prabutach. Znaczne kontrowersje wywołała także budowa w 1850 roku neogotyckiego szczytu nad Wielką Komturią na Zamku Średnim.

Od roku 1850 do około 1876 roku kierownictwo prac przejął Ferdinand von Quast, który krytykował formę wcześniejszych prac rekonstrukcyjnych na zamku. Od 1882 roku zamek był rekonstruowany przez Conrada Steinbrechta do jego śmierci w 1922 roku. Przywieziono wówczas na zamek wiele cennych dzieł sztuki gotyckiej, przede wszystkim z obszarów Prus krzyżackich (np. witraże z Torunia i Chełmna, tryptyk z Tenkitten, ale też z innych obszarów, np. gotycki ołtarz z Hamburga), wykonywano również liczne kopie zabytków i nowe aranżacje.

Po wyburzeniu barokowego budynku kolegium jezuitów w 1890 roku, w jego miejscu do 1896 roku zrekonstruowano nieistniejącą od XV wieku Wieżę Kleszą oraz Domek Dzwonnika. Po 1905 roku Steinrecht prowadził prace w Infirmerii, gdzie zamiast istniejących w średniowieczu trzech nadziemnych kondygnacji rozdzielonych drewnianymi stropami, wprowadził dwie sklepione kondygnacje, wykuwając nowe, nieistniejące wcześniej w tej fazie, okna.

Polecany artykuł: Zamek Krzyżtopór w Ujeździe

W 1912 roku od fundamentów odbudowano Basztę Wójtowską (północną) przy Bramie Głównej (Snycerskiej). Po 1915 roku na zamku średnim zmieniono kształt dachu nad zachodnią częścią Pałacu Wielkich Mistrzów.

Steinbrecht nakazał także w 1919 roku zburzenie średniowiecznej wschodniej prostej ściany kaplicy prywatnej Wielkich Mistrzów (pw. św. Katarzyny) ze szczytem neogotyckim i oryginalnym sklepieniem z 1400 roku, zastępując je zamknięciem wielobocznym, które istniało od około 1330 roku, zanim wybudowano Pałac Wielkich Mistrzów, i które zmieniono około 1400 roku na zamknięte prosto. Prace te zakończono w 1922 roku tworząc widok na tę część dziedzińca Zamku Średniego w formie, która nigdy nie istniała. Zbudowano także przy północnej ścianie kaplicy nigdy nieistniejący w tym miejscu Dom Kapelana.

Po śmierci Steinbrechta prace kontynuowano pod kierownictwem Bernharda Schmida. W 1921 roku zmieniono kształt dachu nad wschodnią częścią Pałacu Wielkich Mistrzów. W 1926 roku zrekonstruowano mury i wieże bollwerku Plauena, a w 1931 roku ukończono prace przy Bramie Nowej. W 1937 roku zrekonstruowano od poziomu gruntu Basztę nad Piekarnią.

W latach 30. XX wieku Zamek Krzyżacki w Malborku był często wykorzystywany przez Niemców jako tło uroczystości nazistowskich. W zimie 1945 roku podczas walk o miasto z Armią Czerwoną, Zamek Krzyżacki w Malborku został zamieniony w punkt oporu, co doprowadziło do wielkich zniszczeń. Walki trwały do 9 marca 1945 roku. Zburzone całkowicie zostały wschodnia część zamku wysokiego i średniego, wieża główna oraz kościół zamkowy. Zniszczenia szacowano na 50-60%.

Od 7 sierpnia 1945 roku Zamek Krzyżacki w Malborku był zarządzany przez Wojsko Polskie. W 1951 roku zamek przekazano lokalnym władzom administracyjnym.

Pod koniec lat 50. XX wieku zaczęto planować rozbiórkę zamku. Ostatecznie zmieniono zdanie i powołano Społeczny Komitet Odbudowy Zamku. Rozpoczęła się trwająca wiele lat odbudowa zamku, podczas której starano się przywrócić mu kształt z okresu średniowiecza, usuwając błędne rekonstrukcje dokonane przez niemieckich konserwatorów sztuki. Od 1961 roku Zamek Krzyżacki w Malborku jest siedzibą nowo powołanego Muzeum Zamkowego.

W latach 1962-1966 odbudowano dachy nad północnym i zachodnim skrzydłem zamku średniego. W 1966 roku rozpoczęto odbudowę kaplicy św. Anny. W 1967 roku odbudowano południowo-wschodni narożnik Zamku Wysokiego. W latach 1967-1968 zrekonstruowano Wieżę Główną w formie średniowiecznej. W latach 70. XX wieku odbudowano zniszczoną prawie do fundamentów, Bramę Główną (Snycerską) na Przedzamczu. W latach 1980-1982 odbudowano Dom Podstarościego i Basztę Prochową.

W 1993 roku zakończono odbudowę Karwanu i rozpoczęto odbudowę Baszty Trójściennej. Cały czas trwały prace konserwatorskie we wnętrzach zamkowych. W 1997 roku zamek krzyżacki w Malborku został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Zamek Krzyżacki w Malborku – zwiedzanie

Zamek krzyżacki w Malborku można zwiedzać w dwóch wariantach:

1. Trasa historyczna – zwiedzanie całego zamku (obejmuje również trasę zieloną); zwiedzanie trwa około 3,5h i odbywa się obowiązkowo z przewodnikiem lub audioprzewodnikiem.
2. Trasa zielona – zwiedzanie części Przedzamcza, przejazdów bramnych, dziedzińców Zamku Średniego i Wysokiego, kaplicy św. Anny, tarasów wraz z ogrodem wielkich mistrzów, fosy i międzymurza; zwiedzanie trwa około 1,5h i odbywa się obowiązkowo z przewodnikiem lub audioprzewodnikiem.

Na terenie Zamku nie ma możliwości zaparkowania auta. Samochód należy zostawić na jednym z parkingów miejskich.

Godziny zwiedzania Zamku w Malborku

Bilety wstępu do Zamku w Malborku

W cenie biletu każdy zwiedzający otrzymuje audioprzewodnik.

Poniedziałek jest dniem bezpłatnego zwiedzania Muzeum Zamkowego w Malborku. W tym dniu dostępna jest tylko Trasa zielona. Bezpłatny bilet należy pobrać w kasie.

Trasa historyczna

Cały kompleks jest olbrzymi, a odwiedzającym udostępniono bardzo dużą ilość pomieszczeń. Do zobaczenia są m.in.: Zamek Wysoki (a w nim między innymi: kuchnia konwentu, kapitularz, refektarz konwentu, Izba Konwentu i wiele innych), Zamek Średni (Wieli Refektarz, piwnice, kuchnia), Pałac Wielkich Mistrzów (letni refektarz, niska sień).

Zamek Krzyżacki w Malborku składa się z trzech podstawowych części:

Zamek Wysoki

W jego obrębie znajdują się: dziedziniec otoczony krużgankami, wieża Gdanisko, kościół zamkowy Najświętszej Maryi Panny, kaplica św. Anny, spichlerz zakonny, Kapitularz, Sala Narożna pod Kościołem z wystawą archeologiczną, refektarz.

Zamek Średni

Na terenie Zamku Średniego znajdują się: Wieli Refektarz, kaplica, piwnica pod Pałacem Wielkich Mistrzów, kuchnia, izba kucharska, krużganek z malowidłami z Apokalipsy św. Jana, komnaty dawnego szpitala zamkowego.

Zamek Niski

Zwany jest inaczej Przedzamczem i mieści Karwan (dawna zbrojownia) i zabudowania gospodarcze.

Wśród licznych kolekcji zgromadzonych na zamku w Malborku można obejrzeć zbiory archeologiczne pochodzące z wykopalisk, kolekcje militariów, malarstwa, rzeźb, ceramiki, witraży czy bursztynu. W Muzeum Zamkowym znajduje się ponad 700 okazów bursztynu, bogate zbiory dokumentacji historycznej (pocztówki, mapy), ponad 21 tysięcy ekslibrisów współczesnych i ryciny, wśród których znajduje się odwzorowana przez Jana Matejkę bitwa pod Grunwaldem.

Gdzie spać w Malborku? Polecane noclegi

Jeśli zarezerwujesz nocleg za pomocą zamieszczonych we wpisie linków ja otrzymam niewielką prowizję. Dla Ciebie cena noclegu pozostaje taka sama.