Zabytkowe kościoły w Warszawie – 7 świątyń, które warto zobaczyć

Nie chcę polemizować, które zabytkowe kościoły w Warszawie są najpiękniejsze, bowiem jest to kwestia bardzo subiektywna. Do wpisu wybrałem 7 świątyń, które moim zdaniem warto zobaczyć w stolicy. Przygotowałem trasę zwiedzania, która pozwoli Ci zobaczyć wybrane najciekawsze zabytkowe kościoły w Warszawie, a jednocześnie przespacerujesz się jedną z najładniejszych stołecznych ulic – Krakowskim Przedmieściem.

Zabytkowe kościoły w Warszawie – trasa zwiedzania

Ilu Warszawiaków, tyle typowań na najpiękniejsze zabytkowe kościoły w Warszawie. Jedni wskazują kościół Akademicki św. Anny, inni kościół Świętego Krzyża, a dla jeszcze innych najbardziej klimatyczna jest Archikatedra Warszawska. Na proponowanej w tym wpisie trasie zwiedzania znajdziesz każdą z wymienionych świątyń oraz inne zabytkowe kościoły w Warszawie, w tym jedną cerkiew prawosławną.

Polecany artykuł: 10 miejsc, które warto zobaczyć w Warszawie

Zapraszam na wycieczkę, podczas której poznasz najładniejsze zabytkowe kościoły w Warszawie. Nasz spacer rozpoczniemy na warszawskiej Pradze, a zakończymy przy Kościele św. Krzyża.

Katedra Metropolitalna św. Marii Magdaleny

Zabytkowe kościoły w Warszawie rozpoczniemy zwiedzać na stołecznej Pradze od jedynej w tym zestawieniu cerkwi prawosławnej a jednocześnie najmłodszej świątyni opisanej w niniejszym artykule.

Cerkiew św. Marii Magdaleny jest najważniejszą w Polsce świątynią kościoła prawosławnego. Od roku 1921 świątynia posiada status soboru metropolitarnego i jest główną cerkwią Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Cerkiew powstała w II połowie XIX wieku według projektu Nikołaja Syczewa w formie nawiązującej do architektury świątyń w Kijowie. Budowla stanęła na warszawskiej Pradze w okolicy Dworca Wileńskiego i miała świadczyć o trwałej przynależności Warszawy do Imperium Rosyjskiego. Dla obywateli Warszawy stała się symbolem okupacji i rusyfikacji miasta.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości 32 z 34 warszawskich cerkwi zostały wyburzone. Jedną z ocalałych była Cerkiew św. Marii Magdaleny.

W 1928 roku w podziemiach cerkwi utworzono kaplicę Męki Pańskiej, w której zgromadzono fragmenty mozaik ocalonych z rozebranego soboru pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiego, który kiedyś stał na środku obecnego Placu Piłsudskiego.

Korpus Cerkwi św. Marii Magdaleny został wzniesiony na planie krzyża greckiego z pięcioma wysokimi wieżami zwieńczonymi charakterystycznymi cebulastymi hełmami z zakończeniami w postaci pozłacanych sześcioramiennych krzyży. Elewację zewnętrzną świątyni wzbogacają liczne kolumny, dekoracyjne fryzy i płaskorzeźby z motywami roślinnymi.

Przed wejściem po lewej stronie stoją 3 zabytkowe dzwony, które miały być w 1944 roku przetopione przez wojska hitlerowskie na pociski artyleryjskie, do czego ostatecznie nie doszło.

Wnętrze cerkwi zachowało swój pierwotny wystrój. Na ścianach znajdują się barwne polichromie przedstawiające proroków i świętych kościoła prawosławnego. Uwagę przykuwa XIX-wieczny bogato zdobiony ikonostas wraz z ikonami przedstawiającymi świętych i sceny z życia Jezusa i Maryi.

Kolejny punkt wycieczki, podczas której poznasz zabytkowe kościoły w Warszawie również znajduje się na warszawskiej Pradze. Do Praskiej Katedry dotrzemy po około 5 minutach marszu Aleją Solidarności w kierunku Mostu Śląsko-Dąbrowskiego.

Kościół św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów w krajobrazie prawobrzeżnej Warszawy są dwa ciemnozielone hełmy wież należących do Kościoła św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika.

To jedna z ważniejszych świątyń w stolicy. Jest ona bowiem katedrą dla utworzonej w 1992 r. diecezji warszawsko-praskiej. W 1997 r. kościół uzyskał tytuł bazyliki mniejszej. Od strony architektonicznej to jeden z najpiękniejszych neogotyckich obiektów sakralnych w Polsce.

Kiedy w drugiej połowie XIX wieku na Pradze powstała wcześniej wspomniana monumentalna Cerkiew św. Marii Magdaleny mieszkańcy Pragi postanowili wybudować katolicki kościół. “Florian”, jak mawiają prażanie, powstał na przełomie XIX i XX wieku według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Mury zewnętrzne kościoła oraz dekoracyjne elementy architektoniczne wykonano z cegły. Dwie 75-metrowej wysokości wieże były widoczne z daleka i co najważniejsze znacznie przewyższały kopułę cerkwi.

W latach 1932–1934 dwie 75-metrowe wieże kościoła obniżono do 2/3 ich pierwotnej wysokości poprzez zdjęcie ich hełmów. Zrobiono to z obawy przed zawaleniem się wież, bowiem popękały one na skutek fal uderzeniowych wywołanych najpierw wysadzeniem przez Rosjan mostu Kierbedzia a później wybuchem składu amunicji na Cytadeli.

Kościół został wysadzony w powietrze przez wycofujących się Niemców 14 września 1944 r. Świątynia legła w gruzach. Zaraz po II wojnie światowej przystąpiono do odbudowy kościoła, w trakcie której nieco uproszczono pierwotną formę kościoła.

Wyjątkowo dostojnie wygląda zdobiona ornamentami fasada kościoła. Trójnawowe bazylikowe wnętrze świątyni przypomina średniowieczne katedry. Surowe czerwone cegły kontrastują a jednocześnie współgrają z białymi tynkami. W transepcie stoją jedyne rzeźby, które ocalały ze zrównanego z ziemią w czasie wojny kościoła. To figury przedstawiające patronów katedry – św. Floriana i św. Michała Archanioła.

W sierpniu 2005 roku przed katedrą odsłonięto pomnik ks. Ignacego Skorupki dłuta Andrzeja Renesa. Pomnik stanął na cokole wcześniej zajmowanym przez pomnik polsko-radzieckiego braterstwa broni, zwany potocznie pomnikiem “czterech śpiących”, który aktualnie stoi przy Placu Wileńskim.

Druga część naszego spaceru podczas którego poznajemy zabytkowe kościoły w Warszawie rozpoczyna się na Krakowskim Przedmieściu. Musimy przedostać się na lewy brzeg Wisły. W tym celu wsiadamy na przystanku “Park Praski 01” w autobus linii 160 lub 190, ewentualnie w tramwaj linii 4, 20, 23 lub 26 i wysiadamy na przystanku “Stare Miasto 02” przy Placu Zamkowym. Następnie kierujemy się przez Plac Zamkowy w kierunku Starego Miasta.

Archikatedra Warszawska

Skręcając z Placu Zamkowego w ul. Świętojańską po 5 minutach marszu docieramy przed fasadę Archikatedry Warszawskiej, a dokładnie Bazyliki Archikatedralnej p.w. Męczeństwa św. Jana Chrzciciela.

Obecna Archikatedra jest jednym z najważniejszych miejsc kultury i tradycji narodowej Polski oraz pierwszym kościołem wzniesionym w Warszawie. Świątynia była w przeszłości świadkiem ważnych wydarzeń historycznych. Właśnie w tym miejscu 3 maja 1791 r. zaprzysiężono Konstytucję 3 Maja a król Władysław IV Waza zaprzysiągł swoje “pacta conventa”. W murach kościoła miały miejsce liczne koronacje m.in. króla Stanisława Leszczyńskiego i ostatniego króla Polski – Stanisława Poniatowskiego, oraz żon królów Władysława IV Wazy i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Kościół był również miejscem, w którym Piotr Skarga głosił swoje kazania.

Świątynia powstała w okresie lokacji miasta na przełomie XIII i XIV wieku, pierwotnie jako drewniana kaplica zamkowa. Na początku XIV wieku powstało gotyckie prezbiterium, na tyłach kościoła w miejscu obecnej ul. Kanonia urządzono cmentarz, a także dobudowano do kaplicy korpus. Pod koniec XIV wieku powstała gotycka budowla murowana, która dekretem papieża Benedykta IX została podniesiona do godności kolegiaty.

Wraz z przeniesieniem stolicy Polski z Krakowa do Warszawy pod koniec XVI wieku kolegiata była już jednym z najważniejszych kościołów Rzeczpospolitej. W kolejnym wieku miała miejsce przebudowa kościoła w stylu barokowym a w jej wnętrzu pojawiły się liczne rzeźby i malowidła, ufundowane głównie przez Zygmunta III Wazę oraz Jana III Sobieskiego.

Polecany artykuł: Stare Miasto w Warszawie – kompletny przewodnik

Pod koniec XVIII wieku kościół podniesiony został do godności katedry, a następnie archikatedry. Nieco później świątynię przebudowano w stylu neogotyku angielskiego oraz zlikwidowano przykościelny cmentarz.

Po rozpoczęciu II wojny światowej uszkodzony został dach kościoła, a po upadku powstania warszawskiego katedra została wysadzona w powietrze. Z działań wojennych ocalały tylko podziemia, kaplica Baryczków oraz fragmenty prezbiterium.

Powojenna odbudowa katedry przywróciła jej pierwotny styl tzw. gotyku mazowieckiego. W roku 1960 świątynia została konsekrowana przez kardynała Stefana Wyszyńskiego a zaraz po tym podniesiona do godności bazyliki mniejszej.

Archikatedra Warszawska znajduje się przy samej ulicy, niejako wciśnięta pomiędzy ciasną zabudowę Starego Miasta. We wnętrzu świątyni można obejrzeć XVI-wieczny gotycki krucyfiks z figurą Chrystusa, nagrobek ostatnich książąt mazowieckich, drewniane stalle z czasów króla Jana III Sobieskiego.

W katedrze pochowani są: Prymasi Polski kardynał August Hlond, Prymas Tysiąclecia kardynał Stefan Wyszyński oraz kardynał Józef Glemp. Tutaj spoczywają również m.in.: król Stanisław August Poniatowski, Henryk Sienkiewicz, Ignacy Jan Paderewski, Gabriel Narutowicz i Ignacy Mościcki. Podziemia katedry skrywają również groby książąt mazowieckich.

Po zwiedzeniu Archikatedry Warszawskiej wracamy na Plac Zamkowy, aby zobaczyć kolejne zabytkowe kościoły w Warszawie. Tuż przy Placu Zamkowym, na przecięciu Krakowskiego Przedmieścia i ul. Miodowej stoi Kościół Akademicki św. Anny.

Kościół św. Anny

Kościół Akademicki pod wezwaniem św. Anny jest jedną z najstarszych warszawskich świątyń i głównym ośrodkiem duszpasterstwa akademickiego w stolicy.

Świątynia została ufundowana w połowie XV wieku przez księżną mazowiecką Annę Fiodorównę dla zakonu franciszkanów obserwantów, zwanych w Polsce bernardynami. Mimo licznych przebudów kościół zachował autentyczny wygląd.

Fasada kościoła została wzniesiona w latach 80. XVIII wieku z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego przy finansowym wsparciu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i mieszczanina warszawskiego Józefa Kwiecińskiego. Projekt fasady wykonał Chrystian Piotr Aigner.

Wygląd fasady nawiązuje do stylu kościołów weneckich. Widzimy cztery kolumny z korynckimi głowicami a w niszach pomiędzy nimi posągi czterech ewangelistów. U góry w trójkątnym tympanonie znajduje się monogram “SA”, czyli Santa Anna.

Warto obejrzeć Kościół św. Anny nie tylko od wlotu ul. Miodowej ale również od strony Zamku Królewskiego, skąd widać ścianę północną i prezbiterium. Można też dostrzec pochodzące z najwcześniejszego okresu istnienia kościoła ceglane fragmenty murów.

Do XVII-wiecznego barokowego korpusu nawowego przylegają dwie kaplice: kaplica błogosławionego Władysława z Gielniowa oraz kaplica Matki Boskiej Loretańskiej.

Na lewo od kościoła stoi wysoka dzwonnica ufundowana w drugiej połowie XVI wieku przez królową Annę Jagiellonkę. Warto pofatygować się, pokonać 150 kamiennych schodków i wejść na szczyt dzwonnicy (wejście płatne), aby podziwiać malowniczy widok na warszawską Starówkę.

Kościół św. Anny jako jeden z nielicznych w Warszawie bez większego uszczerbku przetrwał II wojnę światową. Dopiero budowa trasy W-Z w 1948 roku naruszyła stabilność gruntu, na którym stoi świątynia, co spowodowało liczne pęknięcia ścian i sklepienia kościoła.

Oddalając się od Placu Zamkowego spacerujemy Krakowskim Przedmieściem aby zobaczyć kolejne zabytkowe kościoły w Warszawie.

Kościół Seminaryjny

Pomiędzy Pałacem Prezydenckim a Skwerem Mickiewicza stoi kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca Bogurodzicy popularnie nazywany Kościołem Seminaryjnym, pełni bowiem funkcję kościoła Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Warszawie.

Świątynia wraz z klasztorem powstała w drugiej połowie XVII wieku z inicjatywy króla Władysława IV z przeznaczeniem dla zakonu karmelitów bosych sprowadzonych przez króla do Polski. Kościół został wybudowany w stylu barokowym na planie krzyża z dwiema bocznymi nawami.

W drugiej połowie XVIII wieku do korpusu kościoła dobudowano monumentalną fasadę wykonaną w całości z kamienia. Fasada łączy w sobie zarówno elementy barokowe jak i klasycystyczne. To jedyna taka fasada w Warszawie.

Wejście do kościoła jest ozdobione kolumnami z belkowaniem w porządku doryckim. Nieco wyżej widzimy dwie wieżyczki dzwonnicze oraz posągi świętych. Na samej górze umieszczono rzeźby przedstawiających wiarę, nadzieję i miłość. Spośród nich najbardziej znana jest tzw. “karmelicka bania”, czyli rzeźba w kształcie wielkiej kuli, na której leży wąż trzymający jabłko w pysku, przygnieciony przez kielich z hostią.

Polecany artykuł: Place Warszawy – 8 najciekawszych, które musisz zobaczyć

W barokowym wnętrzu Kościoła Seminaryjnego zwraca uwagę ołtarz główny oraz bardzo liczne postacie anielskie. Znajduje się tu również przepiękna XIV-wieczna ikona Matki Bożej Różańcowej przywieziona z Ukrainy przez króla Jana Kazimierza.

Do prezbiterium i transeptu świątyni przylegają XVII-wieczne karmelickie zabudowania klasztorne, które po kasacie zakonu karmelitów w połowie XIX wieku zostały zajęte przez metropolitarne seminarium duchowne. Niestety wnętrza seminarium są udostępniane dla zwiedzających jedynie raz w roku.

W odległości 500 m od Kościoła Seminaryjnego stoi kolejna zabytkowa świątynia – Kościół Sióstr Wizytek.

Kościół Sióstr Wizytek

Kościół Wizytek pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi stoi między Pałacem Prezydenckim a gmachami Uniwersytetu Warszawskiego. Do kościoła przylegają zabudowania zakonu Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, zwanego powszechnie zgromadzeniem Sióstr Wizytek.

Zakon sprowadziła z Francji do Warszawy królowa Ludwika Maria Gonzaga, która była żoną króla Władysława IV a później króla Jana Kazimierza z dynastii Wazów. Kościół wzniesiono w połowie XVII wieku według projektu Karola Baya. Świątynia jest jednym z najwybitniejszych przykładów polskiej architektury sakralnej okresu baroku.

Z zewnątrz uwagę przykuwa XVII-wieczna późnobarokowa w formie fasada kościoła. Użyte formy w postaci licznych uskoków, łamanych gzymsów i kolumn szczególnie w słoneczne dni wywołują niespotykane efekty światłocieniowe, które sprawiają wrażenie falowania fasady.

Nieco bardziej płaskie jest zwieńczenie fasady, w którym widzimy rzeźby przedstawiające św. Annę, św. Joachima, św. Jana Chrzciciela i św. Józefa. Wśród rzeźb umieszczono również scenę przedstawiającą nawiedzenie Najświętszej Maryi Panny. Całość zwieńczona jest krzyżem adorowanym przez dwa anioły.

Kościół Sióstr Wizytek jako jeden z nielicznych w Warszawie przetrwał do czasów współczesnych w prawie nienaruszonym stanie. Oryginalny barokowy wystrój zachowało również jednonawowe wnętrze z prezbiterium i bocznymi kaplicami.

Po wejściu do wnętrza kościoła warto zwrócić uwagę na XVII-wieczny ołtarz główny oraz pochodzącą z tego samego okresu ambonę w kształcie łodzi. W kościele znajdują się również organy, na których w czasie niedzielnych mszy grywał młody Fryderyk Chopin.

Obok kościoła widzimy zabytkowy barokowy zespół klasztorny z XVII-wieczną drewnianą “kalwarią” będącą unikatem na skalę europejską. Niestety z uwagi na klauzurowy charakter Zakonu Wizytek budynki klasztorne nie są udostępniane do zwiedzania, za wyjątkiem przyklasztornego przedsionka.

Powoli dobiega końca nasz spacer, podczas którego możemy podziwiać najpiękniejsze zabytkowe kościoły w Warszawie. Na trasie pozostała ostatnia świątynia – Kościół Świętego Krzyża.

Kościół Świętego Krzyża

W odległości 300 m od Kościoła Sióstr Wizytek wznosi się barokowy Kościół Świętego Krzyża należący do Zgromadzenia Księży Misjonarzy. To jedna z najbardziej znanych i lubianych świątyń Warszawy.

Zakon ojców misjonarzy św. Wincentego a Paulo sprowadziła do Warszawy królowa Ludwika Maria Gonzaga, żona króla Jana Kazimierza. Wzniesiono dla nich w drugiej połowie XVII wieku kościół według planu nadwornego architekta królewskiego Józefa Szymona Bellotti.

Pomysłodawcą wybudowanej w następnym stuleciu kościelnej fasady z dwoma wieżami był Józef Fontana. Zdobią ją figury świętych Piotra i Pawła autorstwa Jana Jerzego Plerscha. Fasada jest imponująca, a najlepszy widok mamy na nią patrząc nieco z ukosa.

Do kościoła prowadzą XIX-wieczne dwubiegunowe kamienne schody autorstwa Christiana Piotra Aignera. U szczytu schodów widzimy figurę Chrystusa dźwigającego krzyż. To jeden z bardziej charakterystycznych sakralnych pomników Warszawy.

W czasie II wojny światowej kościół został dosłownie zrównany z ziemią. Powalony na ziemię pomnik Chrystusa palcem wskazywał na ocalały złocony napis “Sursum corda”, co przez warszawiaków odbierane było jako zapowiedź szybkiej odbudowy stolicy.

Rekonstrukcja i odbudowa Kościoła Świętego Krzyża zakończyła się w połowie lat 50. XX wieku, ale prace renowacyjne wewnątrz trwały jeszcze bardzo długo.

Wnętrze zbudowanego na planie krzyża łacińskiego Kościoła Świętego Krzyża zachowało swój pierwotny barokowy charakter. W środku możemy podziwiać pieczołowicie odtworzony ołtarz główny. Uwagę przykuwa również wykonana z kutego żelaza XVII-wieczna ambona oraz obiegająca gzyms ozdobna balustrada.

Warto również zwrócić uwagę na jeden z filarów, w którym spoczywa serce Fryderyka Chopina. Wielu turystów odwiedza Kościół Świętego Krzyża właśnie z tego powodu.

Niniejszy wpis nie jest przewodnikiem po sakralnych zabytkach architektury stolicy. Jest on propozycją ciekawej trasy zwiedzania, która pozwoli zobaczyć najciekawsze i najbardziej charakterystyczne zabytkowe kościoły w Warszawie, wyróżniające się artystycznym kunsztem i związkami z ważnymi wydarzeniami historycznymi.