Westerplatte, Latarnia Morska i Twierdza Wisłoujście

Westerplatte znane jest powszechnie jako punkt polskiej obrony w pierwszych dniach po wybuchu II wojny światowej. Warto odwiedzić Westerplatte i obejrzeć Pomnik Obrońców Wybrzeża, a oprócz tego w bliskiej okolicy zwiedzić Latarnię Morską Gdańsk Nowy Port oraz zobaczyć najstarszą fortyfikacją nadmorską na wybrzeżu polskim – Twierdzę Wisłoujście.

Westerplatte

Westerplatte jest półwyspem położonym w północno-wschodniej części Gdańska, graniczącym z Wisłoujściem, Portem Północnym i Nowym Portem. Długość półwyspu wynosi około 2 kilometrów, a jego szerokość waha się od 200 do 500 metrów.

Legendarne Westerplatte to najsłynniejszy punkt obrony Polski przed hitlerowcami. To właśnie tu 1 września 1939 roku o godzinie 04:45 wybuchła II wojna światowa. Na polski przyczółek zwany Wyspą Zachodnią (po niemiecku West Platte) spadły pierwsze pociski z pancernika Schleswig-Holstein.

Bohaterska przegrana obrona tego miejska prowadzona w dniach 1–7 września 1939 roku przez polskich żołnierzy pod dowództwem majora Henryka Sucharskiego została upamiętniona pomnikiem, który góruje nad Zatoką Gdańską i jest widoczny z oddalonej o 20 km Gdyni.

25-metrowy Pomnik Obrońców Wybrzeża zbudowano z 236 granitowych bloków o łącznej wadze 1150 ton. Jest posadowiony na 22-metrowej wysokości kopcu usypanym z ziemi pozyskanej podczas poszerzania i pogłębiania sąsiedniego Kanału Portowego. Pomnik symbolizuje miecz wbity rękojeścią w ziemię. Na ścianach wykuto nazwy najważniejszych bitew morskich II wojny światowej, w których aktywnie uczestniczyli Polacy. Na pomniku została również wymieniona bitwa pod Lenino, bitwa pod Studziankami i bitwa o Kołobrzeg (1945). Umieszczono na nim także napis “Chwała wyzwolicielom”. Na szczycie monumentu znajdują się postaci marynarza i żołnierza z pepeszą. U stóp pomnika znajduje się siedem zniczy symbolizujących siedem dni obrony Westerplatte.

Kiedy się wypełniły dni
i przyszło zginąć latem,
prosto do nieba czwórkami szli
żołnierze z Westerplatte.

— Konstanty Ildefons Gałczyński – “Pieśń o żołnierzach z Westerplatte”

Uroczystość odsłonięcia Pomnika Obrońców Wybrzeża odbyła się w niedzielę 9 października 1966 roku, w rocznicę bitwy pod Lenino.

Z przedwojennych zabudowań na Westerplatte zachowały się jedynie ruiny koszar, bunkry m.in. w lasku za postumentem z czołgiem T-34 polskiej brygady pancernej im. Bohaterów Westerplatte oraz budynek wartowni nr 1, w którym urządzono muzeum poświęcone pamięci obrońców Westerplatte.

Obecnie duża część obszaru Westerplatte przypomina plac budowy. Nie są dostępne do zwiedzania m.in. Wartownia nr 1 oraz cmentarz poległych Westerplatczyków. Nie zobaczymy również czołgu T-34, po którym pozostał tylko pusty postument.

Polecany artykuł: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku prowadzi przewidziane do 2026 roku prace, które doprowadzą do rekonstrukcji historycznych budynków według planów sprzed 1939 roku. Prowadzone są również prace archeologiczne na terenie byłej Wojskowej Składnicy Tranzytowej. W trakcie tych prac odkryto ponad 50 000 zabytków oraz szczątki 9 Obrońców Westerplatte, z czego 5 zidentyfikowano. Powstać ma nowy cmentarz wojskowy Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte, gdzie spocznie również major Henryk Sucharski.

W zwiedzeniu Westerplatte może być pomocna poniższa mapka.

Latarnia Morska Gdańsk Nowy Port

Nieopodal półwyspu Westerplatte znajduje się Nowy Port w Gdańsku, a w nim jedna z najpiękniejszych latarń morskich Bałtyku.

Latarnia została oddana do użytku ponad 100 lat temu. Jeszcze do niedawna wskazywała ona statkom wejście do portu gdańskiego. Na murach latarni do dziś widać ślady riposty polskiej artylerii, która z Westerplatte odpowiedziała na atak niemiecki ogniem własnej armaty.

We wnętrzu Latarni Morskiej Gdańsk Nowy Port podziwiać dziś można pięknie zachowane historyczne urządzenia optyczne oraz wystawę “Latarnie morskie Gdańska na przestrzeni wieków”. Zachwyca również widok z jej szczytu na port gdański, Westerplatte i całą Zatokę Gdańską, aż po Gdynię i Hel.

Ponad 30-metrowa latarnia w Nowym Porcie została zbudowana na wzór słynnej latarni wzniesionej w Cleveland w Stanach Zjednoczonych. Budowla ma formę ośmiokątnej wieży zwężającej się ku górze, zakończonej galerią z misternie kutymi poręczami. Latarnia służyła trzem celom: jako latarnia morska, wieża pilotów portowych i baza kuli czasu. Kula czasu została usunięta ze szczytu latarni w 1929 roku w następstwie sztormu. Po rekonstrukcji została ona ponownie umieszczona na latarni w roku 2008. Sferyczna ażurowa konstrukcja jest wykonana ze stali nierdzewnej, ma średnicę 1,6 m i waży 75 kg.

Kula czasu była niezwykłym instrumentem. Jej podniesienie i spadek w każde południe pozwalał kapitanom statków stojących na redzie na precyzyjne nastawienie chronometrów okrętowych, niezbędne dla dokładnej nawigacji. Od 2008 roku kula czasu swoim opadaniem wskazuje godziny 12:00, 14:00, 16:00 i 18:00. Co ciekawe spadek kuli odmierza wymienione godziny według niesłychanie dokładnego wzorca czasu DCF77, wytwarzanego w Physikalisch-Technische Bundesanstalt w Brunszwiku i transmitowanego na falach długich w paśmie 77,5 kHz przez radiostację w Mainflingen koło Frankfurtu nad Menem. Dokładność tego wzorca określana jest jako jedna sekunda dopuszczalnego kumulowanego błędu na dwieście tysięcy lat.

W dzisiejszych czasach na całym świecie jest tylko kilka kul czasu, m.in. w Greenwich, w Waszyngtonie, w Singapurze i w Lyttelton na Nowej Zelandii.

Latarnia Morska Gdańsk Nowy Port jest udostępniona do zwiedzania codziennie w godzinach od 11:00 do 17:00. Bilety wstępu kosztują: 10 zł (bilet normalny) i 6 zł (bilet ulgowy).

Twierdza Wisłoujście

Oddalając się od Westerplatte w kierunku gdańskiego Śródmieścia natrafiamy na dość ciekawy dla miłośników militariów obiekt – Twierdzę Wisłoujście, będącą obecnie najstarszą na polskim wybrzeżu fortyfikacją morską.

W dawnych czasach niezmiernie ważne było zapewnienie bezpieczeństwa portu gdańskiego od strony ujścia Wisły. Najstarsza znana wzmianka o twierdzy w tym miejscu pochodzi z księgi kamlarii miasta Gdańska (Kämmereibuch) z lat 1379–1382. Mówi się w niej o krzyżackim urzędniku nazwanym „mistrzem ujścia”, który podlegał komturowi gdańskiemu i stacjonując w Wisłoujściu pobierał cło od przybywających do Gdańska statków. Drewniana średniowieczna strażnica została zniszczona przez oddziały husyckie w 1433 roku. Kolejna, również drewniana, została zniszczona przez sztorm w 1465 roku. Późniejsze, już murowane konstrukcje powstały po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 roku.

Do XVI wieku twierdza znajdowała się bezpośrednio przy morskim brzegu. Na skutek twórczej działalności wód morskich i Wisły uformowany został Półwysep Westerplatte, który oddzielił ją od morza. Dawniej jednak w mury fortecy biły morskie fale, a na jej wieży płonął ogień, wskazując drogę statkom zmierzającym do gdańskiego portu. Stąd też tradycyjna nazwa twierdzy – Latarnia.

Twierdza Wisłoujście jest unikatowym przykładem stosunkowo dobrze zachowanego portowego zespołu obronnego z pierwszej połowy XVII wieku. Była ona świadkiem wielu ważnych dla historii Polski i Gdańska wydarzeń. Szturmował ją król Stefan Batory, stąd też wyruszyły okręty króla Zygmunta III Wazy w zwycięski, jak się okazało, bój pod Oliwą. Twierdza broniła legalnie wybranego króla Stanisława Leszczyńskiego. Sprawiła też wiele kłopotu Polakom, którzy wraz z Napoleonem odbijali Gdańsk z rąk Prusaków. W XIX wieku w kazamatach Wisłoujścia Prusacy urządzili więzienie. W czasie II wojny światowej Niemcy utworzyli na terenie twierdzy magazyny Kriegsmarine, koszary oraz szpital polowy. W czasie szturmu na Gdańsk wojsk radzieckich w marcu 1945 roku twierdza została mocno zniszczona.

Twierdza Wisłoujście gromadzi zbiory na temat historii tej unikatowej w skali światowej fortyfikacji, jej licznych funkcji w powiązaniu z szeroko pojętym systemem obronnym miasta.

Aktualnie Twierdza Wisłoujście przechodzi gruntowną rewaloryzację mającą na celu przywrócenie jej dawnego blasku i nie jest dostępna dla zwiedzających.