Aleksandria, Delta Nilu i oaza Wadi an-Natrun w Egipcie

Aleksandria jest drugim co do wielkości miastem Egiptu położonym nad samym brzegiem Morza Śródziemnego. Od Kairu dzieli ją około 220 km. Od początku swojego istnienia Aleksandria związana była z morzem i tak jest do dzisiaj. Na długości 20 km ciągną się przepiękne białe plaże. Choć miasto nie posiada tylu wspaniałych zabytków co Kair, Aleksandria może poszczycić się równie wspaniałą historią. W starożytności Aleksandria była dla wielu najważniejszym miastem świata.

Aleksandria na przestrzeni wieków

Historia miasta sięga IV wieku przed naszą erą kiedy Aleksander Macedoński, zwany także Aleksandrem Wielkim, stoczył zwycięską wojnę z Persami i zajął należące do ich państwa tereny, między innymi Egipt. W 332 roku p.n.e. wkroczył do państwa faraonów, ale swoją stolicę założył w zupełnie nowym miejscu, nad samym brzegiem morza. Nazwał ją od swego imienia Aleksandrią.

Aleksander Wielki nie zabawił tu długo gdyż niemal od razu wyruszył podbijać kolejne państwa. Jednak gdy zmarł w 323 roku p.n.e. jego ciało przywieziono z powrotem do Aleksandrii i pochowano z honorami, choć archeolodzy wciąż poszukują grobowca sławnego wodza.

Polecany artykuł: Co zobaczyć w Kairze – najciekawsze atrakcje w stolicy Egiptu

Władzę w Egipcie przejął jeden z generałów Aleksandra, Ptolemeusz I Soter, który rozpoczął panowanie ostatniej dynastii władców egipskich – Ptolemeuszy. Kolejni władcy sprawili, że miasto wypełniło się pałacami i świątyniami. Powstały to znane w całym świecie starożytnym szkoły oraz największa wówczas biblioteka. Tu w końcu stała słynna latarnia morska na wyspie Faros, jeden z cudów świata. Rozwoju miasta nie zahamowała nawet śmierć Kleopatry, ostatniej władczyni Egiptu oraz rządy rzymskich namiestników. Dopiero około 300 roku rozpoczął się powolny upadek miasta.

W 391 roku Koptowie podpalili bibliotekę niszcząc jej bezcenne zbiory. Zdemolowali też świątynie egipskich bóstw. Arabowie po podbiciu kraju założyli swoją stolicę w Fustat, mimo tego, że zastali wciąż tętniące życiem miasto. Kalif Omar pisał, że ujrzał w nim 4000 pałaców, 4000 łaźni i 400 teatrów. A jednak zapomniana Aleksandria coraz bardziej podupadała, w czym swój udział miały trzęsienia ziemi. Podczas jednego z nich zawaliła się latarnia morska. Podczas innego poziom morza podniósł się tak znacznie, że zalało ono całe dzielnice, między innymi piękny pałac Kleopatry. Kiedy do Aleksandrii przybył Napoleon była to znów tylko wioska rybacka licząca 4000 mieszkańców.

Obecnie miasto znów tętni życiem, a świadectwa przeszłości mieszają się z nowoczesnością.

Najpopularniejszym sposobem poruszania się po mieście są tramwaje i autobusy. Ich trasy wypisane są w każdym pojeździe. Jednak znacznie przyjemniej przemieszczać się powozem, których duża ilość krąży po ulicach Aleksandrii.

Cytadela Qaitbay

Zwiedzanie Aleksandrii najlepiej rozpocząć od jej północno-zachodnich krańców. Znajduje się tam najbardziej charakterystyczna budowla Aleksandrii – Cytadela Qaitbay.

Zbudowana z jasnego kamienia sprawia wrażenie jakby unosiła się na błękitnych wodach morza. Budowla powstała w latach 80. XV wieku z fundacji sułtana Abu Al-Nasr Al-Aszraf Sajf ad-Din Kajtbaja w miejscu, w którym stała latarnia morska Faros. Pewne pozostałości latarni wciąż tkwią w murach Cytadeli.

Latarnia, jeden z siedmiu cudów świata, została zaprojektowana przez greckiego architekta Sostratosa z Knidos. Miała 125 metrów wysokości, a u jej podstawy znajdowało się podobno około 300 pomieszczeń dla robotników. Wewnątrz wieży wybudowano dwubiegowe schody oraz hydrauliczne przewody, które doprowadzały paliwo na szczyt. Tam znajdowało się stalowe lustro, które odbijało światło za dnia. Nocą drogę wskazywał płomień. Światło latarni było widoczne podobno z odległości 56 km. Lustro spadło ze szczytu około 700 roku, a reszta latarni została zniszczona około 1100 roku podczas trzęsienia ziemi.

Cytadela Qaitbay jest budowlą składająca się z połączonych przejściami dwóch rzędów murów. Nad murami wznoszą się okrągłe wieże. Wewnątrz Cytadeli znajdują się koszary wojskowe, składnica broni oraz cele dla więźniów. Wchodząc na taras widokowy można zobaczyć w oddali Morze Śródziemne oraz podziwiać majestatyczne widoki na Aleksandrię.

Grobowce Anfuszi

Około 2 kilometrów na zachód od Cytadeli Qaitbay znajduje się obiekt zazwyczaj omijany przez turystów, ale warto tam pojechać. Kamiennymi stopniami schodzimy do Grobowców Anfuszi. To 5 wykutych w skale pomieszczeń datowanych na połowę III wieku p.n.e. Ściany pomalowane są w taki sposób, że naśladują marmur i alabaster. Możemy również podziwiać wizerunki bogów i okrętów wojennych, co stanowi ciekawy przykład sztuki z okresu tuż po upadku państwa faraonów.

Dalej na południe i wschód rozciąga się dzielnica Anfuszi. Wiele tu starych domów i meczetów. Warto zwrócić uwagę na niewielki Meczet Terbanha zbudowany w 1677 roku i wielokrotnie przebudowywany. Wejście zbudowane jest z dwukolorowego kamienia. Po bokach stoją dwie masywne kolumny z korynckimi kapitelami. Są to prawdopodobnie pozostałości starszej budowli.

Zwiedzanie śródmieścia Aleksandrii warto zacząć od placu Midan Oraby, na którym dominują dwa pomniki. Od strony morza stoi Pomnik Nieznanego Żołnierza, a od Placu El-Tahrir – konny Pomnik Mohameda Ali Pashy.

Kolumna Pompejusza (Serapeum)

Idąc dalej na południe ulicą Abou Al Dardaa dotrzemy do Kolumny Pompejusza. Ten prawie 27-metrowy monument z czerwonego granitu wbrew swojej nazwie został wzniesiony na cześć cesarza Dioklecjana. Pochodzi z położonego niedaleko Serapejonu, czyli świątyni Serapisa. Nazwa obecna wzięła się z przeświadczenia średniowiecznych podróżników, którzy sądzili, że został tu pochowany Pompejusz, rywal Juliusza Cezara.

Katakumby Kaum asz-Szukafa

Opuszczając tereny wokół Kolumny Pompejusza udajemy się do jednej z największych atrakcji Aleksandrii. Około 500 metrów na południowy zachód, wzdłuż Kanału Mahmoudiya rozciągają się Katakumby Kaum asz-Szukafa. Ta arabska nazwa oznacza “wzgórze skorup”. To dość osobliwe, że o wspaniałości wielkiego niegdyś miasta świadczy obecnie rozległe podziemne cmentarzysko. Jest ono wyjątkowym miejscem ze względu na swój plan i dekoracje.

Jego budowę rozpoczęto pod koniec I wieku naszej ery, a odnaleziono je około 1900 roku. Jak to często bywa, odkryto je przez czysty przypadek – ciągnący wóz osioł wybił dziurę i wpadł do jednego z grobowców.

W głąb ziemi schodzimy klatką schodową o okrągłym kształcie. Biegnie ona obok szybu, którym w dół opuszczano ciała gotowe do pochówku. Z tego miejsca przechodzimy do tak zwanego triklinium (triclinium funebre). Tu odbywały się uczty na część zmarłych. Wciąż możemy usiąść na kamiennych ławach wśród czterech filarów, gdzie wznoszone były toasty.

Jeśli pójdziemy w drugim kierunku dojdziemy do komory Karakalli. Widzimy w niej wiele nisz, w których układane były ciała zmarłych po zakończeniu ceremonii pogrzebowych. Były one zamurowywane i ozdabiane tajemniczymi znakami. Największe wrażenie robi położony jeszcze dalej centralny grobowiec, którego dekoracje nie przypominają niczego, co do tej pory widzieliśmy. To mieszanka sztuki egipskiej, greckiej i rzymskiej, czasem nieco kiczowata, ale jedyna w swoim rodzaju. Wejścia do grobowca strzegą płaskorzeźby dwóch brodatych węży, a same drzwi ujmują masywne kolumny.

Idąc dalej mijamy płaskorzeźby egipskich bóstw – Sobka z głową krokodyla i Anubisa z głową szakala, ubranych w stroje rzymskich legionistów. Od głównej sali odchodzą mniejsze pomieszczenia, w których grzebano najbogatszych mieszkańców Aleksandrii. Liczne dekoracje to kolejne przykłady przenikania wierzeń ówczesnych ludzi. Obok siebie widzimy bogów egipskich, greckich i rzymskich.

Meczet Attarine

Po wyjściu z Katakumb kierujemy się na północ ruchliwą Abou Mandour, mijamy wcześniej odwiedzoną Kolumnę Pompejusza i w śródmieściu skręcamy w prawo w ulicę Sidi Metwally. Spacerujemy tu wśród licznych suków, czyli bazarów.

Idąc dalej mijamy po lewej kolejno trzy świątynie: potężną katedrę katolicką, grecką katedrę prawosławną i Meczet Attarine (Al-Juyushi), któremu warto poświęcić więcej uwagi.

Główną ozdobą XIV-wiecznego budynku jest wielokondygnacyjnych minaret. W tym miejscu stał legendarny meczet tysiąca kolumn. Tu napoleońscy żołnierze odnaleźli monumentalny sarkofag, w którym, jak sądzono, pochowany miał być Aleksander Wielki. Sarkofag przewieziono do British Museum, jednak po dokładnych badaniach okazało się, że pochowany w nim był faraon Nektanebo I.

Wokół meczetu rozciąga się tak zwana “dzielnica antyków”. W bocznych uliczkach pełno jest antykwariatów wypełnionych europejskimi meblami i bibelotami pochodzącymi nawet z czasów napoleońskich.

Amfiteatr Rzymski

Spacerując w kierunku wschodnim ulicami Fouad i El-Horeya po około 200 metrach dotrzemy do starożytnych ruin. Dawniej mieściła się tu dzielnica slumsów nazywana “wzgórzem gruzów”. Polska misja archeologiczna prowadziła tu badania, których rezultatem było odkrycie w 1959 roku ruin z czasów rzymskich. Ich najpiękniejszym elementem jest Amfiteatr Rzymski z doskonale zachowanymi marmurowymi siedzeniami, które mogły pomieścić nawet 800 widzów.

Ponad białymi ławami wznoszą się nieliczne kolumny z zielonkawego marmuru. Odbywały się tu przedstawienia teatralne i muzyczne. Ale amfiteatr był również areną walk zapaśników, o czym świadczą zachowane gdzieniegdzie starożytne graffiti. Wokół rozciągał się tak zwany “park pana”, pagórkowaty teren ulubione miejsce spotkań mieszkańców Aleksandrii.

Muzeum Grecko-Rzymskie w Aleksandrii

Opuszczając okolicę Amfiteatru Rzymskiego udajemy się na północ ulicą Sidi Al Khbashi, następnie w prawo w El-Horeya i w lewo w Al Mothaf. Wkrótce po prawej stronie ujrzymy wielką fasadę Muzeum Grecko-Rzymskiego. Zgromadzono tu przedmioty datowane od III wieku p.n.e. do VII wieku n.e. Ułożone chronologicznie w kolejnych salach pozwalają prześledzić rozwój sztuki egipskiej od podbicia kraju przez Aleksandra Wielkiego do podboju arabskiego, czyli na przestrzeni blisko 1000 lat.

Znajdują się tu posągi i popiersia rzymskich władców, między innymi Oktawiana Augusta i cesarza Hadriana, a także zdumiewająco piękne portrety trumienne zwane portretami fajumskimi. Zachwyca ich wielki realizm i żywa kolorystyka. Zostały one wykonane w starożytnej technice malarskiej zwanej enkaustyką. Artysta mieszał barwniki z gorącym woskiem i nakładał na malowaną powierzchnię. Współcześnie próbowano odtworzyć tę niezwykłą technikę, ale nigdy nie udało się osiągnąć tak wspaniałych efektów.

Uwagę przyciąga także sala w której zgromadzono wielką kolekcję monet od VI wieku p.n.e. aż do XIX wieku po narodzinach Chrystusa.

Wizytę w Muzeum Grecko-Rzymskim warto zakończyć w ogrodach. Znajdują się tam wykute w skale groby oraz wielka głowa Marka Antoniusza.

Biblioteka Aleksandryjska

Po wyjściu z Muzeum Grecko-Rzymskiego kierujemy się na północ. Po przejściu około 300 metrów dotrzemy do placu Saad Zaghloul i brzegu morza.

Obecnie znajduje się tu XX-wieczne zabudowa, ale w starożytności to właśnie wzdłuż portu wschodniego rozciągały się najpiękniejsze budynki. W tych okolicach wznosiła się Biblioteka Aleksandryjska. Była ona największą biblioteką świata starożytnego. Została założona w III wieku p.n.e. przez Ptolemeusza I Sotera. W swoich najlepszych latach Biblioteka Aleksandryjska posiadała kolekcję liczącą ponad 700 tysięcy zwojów papirusowych. Zawierała ona dzieła z różnych dziedzin wiedzy, w tym literaturę, historię, filozofię i matematykę. Biblioteka została częściowo zniszczona podczas działań wojennych Juliusza Cezara w Egipcie w 48 roku p.n.e. W 273 roku została doszczętnie zniszczona przez armię rzymską dowodzoną przez Lucjusza Domicjusza Aureliana.

Nowa Biblioteka Aleksandryjska została otwarta w 2002 roku, a jej nazwa nawiązuje do starożytnej Biblioteki Aleksandryjskiej.

Nowa Biblioteka Aleksandryjska jest największym i najbardziej nowoczesnym centrum naukowym i kulturalnym w Egipcie. Posiada imponującą kolekcję ponad 8 milionów książek, czasopism i innych materiałów bibliotecznych. W nowoczesnym kompleksie oprócz samej biblioteki, znajdują się także hale wystawowe, trzy muzea, cztery galerie sztuki, centrum konferencyjne oraz stanowiska dla osób mających kłopoty ze wzrokiem. W oddzielnych budynkach kompleksu znajduje się również planetarium oraz laboratorium, w którym konserwowane są manuskrypty.

Pałac Montaza

Około 15 kilometrów na północny wschód od Biblioteki Aleksandryjskiej znajduje się Pałac Montaza. Został on zbudowany na niskim płaskowyżu na wschód od środkowej Aleksandrii, z widokiem na plażę nad Morzem Śródziemnym.

Pałac został zbudowany w latach 1892-1897 na rozkaz króla Abbasa II, który chciał mieć letnią rezydencję. Projektantem pałacu w stylu ormiańsko-florenckim był włoski architekt Antonio Lasciaci.

Obiekt składa się z dwóch głównych części: pałacu głównego i pałacu Salamlek. Pałac główny jest największym i najbardziej reprezentacyjnym budynkiem w całym kompleksie. Posiada 118 pomieszczeń, w tym salę balową, salę tronową i bibliotekę. Pałac Salamlek jest mniejszy i bardziej kameralny. Był używany przez rodzinę królewską do prywatnych spotkań i przyjęć.

Oprócz pałaców, na terenie kompleksu znajdują się również rozległe ogrody, które są popularnym miejscem rekreacji. Ogrody są pełne kwiatów, drzew i fontann.

Delta Nilu

Tereny Delty Nilu to rozległy obszar pomiędzy trzema miastami: Aleksandrią, Kairem i Port Saidem. Od tysiącleci były to niezwykle żyzne ziemie corocznie nawiedzane przez powodzie, które uniemożliwiły budowanie tu większych miast. Innym powodem, dla którego nie powstały tu monumentalne budowle była niedostępność kamienia. Budowano głównie z cegły wytwarzanej z suszonego na słońcu mułu zmieszanego ze słomą. Ale mimo to jest tu kilka miejsc wartych odwiedzenia.

Najbliżej Aleksandrii znajduje się nadmorskie miasto Rosetta. Dzielącą go odległość 65 kilometrów najlepiej pokonać pociągiem lub autobusem.

Kiedy Aleksandria chyliła się ku upadkowi Rosetta była kwitnącym portem. Charakterystyczną cechą architektury miasta są budynki z cegły, strzeliste, zdobione białą lub czerwoną farbą. Najlepsze przykłady tego tak zwanego “stylu delty” można poznać na głównej arterii miasta biegnącej od dworca kolejowego wzdłuż Nilu.

Ze względu na swe strategiczne położenie Napoleonowi zależało na utrzymaniu miasta podczas kampanii egipskiej. W tym celu rozkazał w jego okolicach wykonać wiele wykopów i szańców. Podczas wykonywania jednego z tych wykopów dokonano odkrycia, które uważa się za jedno z największych w historii archeologii. W 1799 roku znaleziono tak zwany Kamień z Rosetty pokryty identycznym tekstem pisanym hieroglifami i pismem greckim. Na podstawie ich porównania francuski uczony Jean-François Champollion odczytał pismo hieroglificzne, które pokrywa setki świątyń w całym Egipcie.

Z Rosetty wyruszamy w podróż na południowy wschód. Mijamy zielone pola uprawne, przejeżdżamy przez mosty nad kanałami i odnogami Nilu, widzimy palmowe gaje. Naszym celem są ruiny dwóch starożytnych miast położonych na wschód od miejscowości Az-Zakazik.

Pierwsze to Bubastis, jedno z najstarszych miast Delty Nilu. Prowadzone są tu intensywne prace archeologiczne, gdyż naukowcy odnaleźli podziemne grobowce z tysiącami mumii kotów. Nad grobami znajdowała się niegdyś świątynia bogini z kocią głową – Bastet, która była tu uczczona podczas rzekomo rozpustnych festynów.

Około 20 km na północny wschód znajdują się ruiny Awaris (Hut-uret), starożytnej stolicy Hyksosów. Tutejsze wykopaliska odsłoniły między innymi przepiękne freski w stylu minojskim. Świadczy to kontaktach artystycznych między Egiptem a leżącą 800 kilometrów na północ Kretą. Wyobrażają one kreteńskie krajobrazy oraz akrobatów skaczących przez grzbiet rozwścieczonego byka. Znaleziono tu także pozostałości społeczności żydowskiej z czasów opisywanych w Biblii, a wśród nich bardzo wiele skupionych w jednym miejscu grobów dziecięcych.

Tereny, które mijamy jadąc na zachód były miejscami bitew II wojny światowej. Największa z nich rozegrała się pod Al Alamein, miastem położonym około 100 km od Aleksandrii. W 1942 roku walki trwały tu blisko 4 miesiące. Po jednej stronie były niemieckie wojska “Afrika Korps”, którymi dowodził feldmarszałek Erwin Rommel, zaś armią aliancką kierował generał Bernard Law Montgomery. Bitwa zakończyła się klęską Niemców, ale pochłonęła wiele ofiar po obu stronach. Świadczą o tym liczne cmentarze wojenne w tej okolicy. Pamięć bohaterów utrzymuje również niewielkie Muzeum Wojny w Alamein.

Oaza Wadi an-Natrun

Miasta położone wzdłuż wybrzeża nie oferują wielu atrakcji dla osób, które chcą podziwiać zabytki. Znajdują się tam jednak przepiękne plaże, na których nie ma tłumów turystów.

Amatorom zwiedzania polecam jednodniową wycieczkę do oazy Wadi an-Natrun znajdującej się około 60 km na południe od Aleksandrii. Nazwa miejsca pochodzi od wydobywanego tu natronu, który wykorzystywany był w procesie mumifikacji. Okolice słyną jednak przede wszystkim z zachowanych w doskonałym stanie klasztorów koptyjskich. Zostały one założone w połowie IV wieku. Pozostałości pierwszych budowli jest niewiele. Te, które możemy podziwiać pochodzą z VIII wieku.

Najbardziej na uboczu znajduje się Klasztor Rzymian (Deir el-Baramos). Klasztor został założony w 340 roku przez św. Makarego. Jest najstarszym klasztorem oazy. Kompleks otaczają potężne mury, które powstały w IX wieku i chronić miały zakonników przed najazdami Berberów.

Wewnątrz znajduje się labirynt wąskich uliczek oraz trzy najważniejsze budynki: wieża, kościół św. Jana Chrzciciela oraz najstarszy w oazie kościół Najświętszej Maryi Panny. Ten ostatni jest z pewnością najciekawszy. To trójnawowa świątynia o długości około 25 metrów. Idąc nawą główną w stronę ołtarza mijamy trzy pary kolumn. Ze ścian pokrytych średniowiecznymi freskami patrzą na nas surowe twarze świętych. W zachodniej części nawy stoi filar, na którym odkryto inskrypcję z IV wieku. Według legendy modlił się tu św. Arseniusz trzymając kamień w ustach. Tak chciał odpokutować za wypowiadanie przekleństw.

Kolejne trzy klasztory znajdują się nieco dalej na wschód, znacznie bliżej siebie. W Klasztorze Syryjczyków (Deir es-Souriyan) w latach 30. XIX wieku odkryto wielkie ilości rękopisów przechowywanych obecnie w nowoczesnej bibliotece. Zakonnicy szczycą się posiadaniem relikwii 12 świętych oraz kosmyka włosów Marii Magdaleny. Wewnątrz murów obronnych znajduje się biblioteka, cele zakładników oraz zbudowany w 980 roku kościół Najświętszej Maryi Panny. Składa się z trzech naw, z których środkowa jest największa. Przepiękne freski ukazują między innymi żywot Marii. Mimo stuleci jakie dzielą nas od ich powstania malowidła zdumiewają żywością kolorów.

Kilkadziesiąt metrów od Deir es-Souriyan znajduje się kolejny klasztor – Klasztor Świętego Biszwiego, zwany również klasztorem Świętego Paisjusza (Deir Amba Bichoi). Jego nazwa wzięła się od imienia pierwszego zakonnika w Vadi Natrun. Kościół na terenie klasztoru posiada aż trzy prezbiteria – z IV, IX i X wieku.

Ostatni z klasztorów – Klasztor Świętego Makarego (Deir Abu Makaria) to miejsce kultu św. Makarego. Podobno święty ten miał wyrzuty sumienia nawet po zabiciu owada. Aby to odpokutować udał się na mokradła, gdzie został pokąsany przez chmary komarów. Jego ciało było tak opuchnięte, że współbracia poznali go tylko po głosie. W tym klasztorze chowani byli także liczni koptyjscy papieże.

Polecane atrakcje w Aleksandrii

Jeżeli nie czujesz się na siłach samodzielnie zorganizować wycieczkę do Aleksandrii możesz skorzystać z wycieczek lokalnych organizowanych z Kairu oferowanych przez miejscowych organizatorów.