Zamek Świętego Anioła – historia, zwiedzanie i bilety wstępu w 2023 roku

Castel Sant’Angelo z zewnątrz może wyglądać jak kolejny zamek, ale tak naprawdę jest jednym z najważniejszych zabytków Wiecznego Miasta. Jest to potężna budowla o cylindrycznym kształcie, która wznosi się nad brzegiem Tybru. Zamek Świętego Anioła to nie tylko zamek. To także grobowiec, twierdza, pałac papieski, miejsce przerażających egzekucji i wiele więcej. Chociaż z wielu punktów widokowych w Rzymie można łatwo dostrzec Zamek Świętego Anioła, to zwiedzenie wnętrz Castel Sant’Angelo pozwoli poczuć prawdziwy smak historii Rzymu, tej dobrej i tej złej, na przestrzeni 2 tysiącleci.

Historia Zamku Świętego Anioła jest dość złożona i naprawdę fascynująca. Budowla ta w ciągu blisko 2000 lat swojego istnienia wielokrotnie zmieniała nazwy, charakter, architekturę i przeznaczenie.

Zamek Świętego Anioła w starożytności

Cesarz Hadrian, podobnie jak panujący 100 lad przed nim Oktawian August, marzył o tym aby pozostawić po sobie w Rzymie wielkie budowle. Ponieważ zainspirowało go mauzoleum Augusta, kazał sobie wybudować podobne nad brzegiem Tybru.

Hadrianeum lub Sepulcrum Antoninorum (co oznacza Mauzoleum Hadriana), jak początkowo nazywała się ta budowla, zostało zbudowane w latach 135 – 139 n.e. Mauzoleum zostało ukończone w rok po śmierci Hadriana, za panowania jego następcy Antoninusa Piusa. Ciało Hadriana zostało spalone, a w rok po jego śmierci prochy zostały złożone w nowo powstałym mauzoleum. Chowani tu byli także kolejni cesarze, do cesarza Karakali włącznie w 217 roku.

Pod koniec III wieku rozpoczął się długi i powolny proces upadku potężnego Cesarstwa Rzymskiego. W 271 roku n.e. cesarz Aurelian nakazał wznieść wokół Rzymu mury obronne. Mury te obejmowały Mauzoleum Hadriana. W 401 roku grób Hadriana, będący częścią Murów Aureliana, przekształcono w twierdzę wojskową. W 403 roku cesarz rzymski Honoriusz rozbudował i zmodyfikował mury Aureliana, prawie podwajając ich wysokość. Mauzoleum zaczęło nabierać nowej tożsamości. Na jego określenie zaczęto używać słowa castellum.

Pomimo większej wysokości i grubości murów, Rzym w dalszym ciągu padał ofiarą niemal ciągłych ataków. Plemiona z północy, takie jak m.in. Goci i Wizygoci, nieustannie plądrowały Rzym. Podczas jednego z brutalnych najazdów hord Wizygotów pod wodzą Alarica w 410 roku urny i prochy z twierdzy zostały zniszczone i rozrzucone. Przepadły zatem bezcenne relikty starożytnego Rzymu.

Kiedy Rzym został zaatakowany przez Gotów w 537 roku Rzymianie wycofali się do twierdzy i próbując się bronić, rzucali w najeźdźców posągami z brązu i kamienia. Na nic się to jednak zdało i Rzym został zrównany z ziemią. Na szczęście oprócz samej budowli ocalało porfirowe marmurowe wieko grobowca Hadriana. Zostało ono później umieszczone na grobie Ottona II w grotach Bazyliki św. Piotra. Ostatecznie wieko to stał się podstawą chrzcielnicy, którą dziś można zobaczyć w pierwszej kaplicy po lewej stronie Bazyliki Świętego Piotra.

W roku 590 Rzym cierpiał z powodu wyniszczającej zarazy, która szalała w regionie od około 50 lat. Papież Grzegorz I poprowadził procesję pokutną, która przeszła obok zamku. I w tym momencie papież miał wizję Archanioła Michała nad zamkiem, chowającego miecz do pochwy na znak wysłuchania próśb i ustania gniewu Bożego. Dziwnym zbiegiem okoliczności po tym wydarzeniu zaraza ustała. Oczywiście Papież uznał to za znak z niebios. Twierdzę nazwano Castel Sant’Angelo.

Zamek Świętego Anioła – papieska twierdza w średniowieczu i w okresie renesansu

W IX wieku papież Leon IV połączył Zamek Świętego Anioła z murami Watykanu. Z kolei w 1277 roku papież Mikołaj III (Orsini) przeniósł tu Stolicę Apostolską, ze względu na położenie zamku w pobliżu Bazyliki św. Piotra. Następnie odnowił część istniejącego muru leonińskiego łączącego zamek z Bazyliką św. Piotra, tworząc Passetto di Borgo. Korytarz o długości 800 metrów umożliwił papieżowi ucieczkę i ukrycie się w ufortyfikowanym zamku, na wypadek gdyby Rzym lub Watykan zostały zaatakowane, co było wówczas dość częstym zjawiskiem.

W 1367 roku, aby uczcić koniec pontyfikatu w Awinionie i powrót Stolicy Apostolskiej do Rzymu, papież Urban V otrzymał klucze do Zamku Świętego Anioła. To właśnie ten moment przypieczętował przekształcenie budowli w twierdzę papieską. W późniejszych latach wielu papieży miało swój udział w zmianie struktury i funkcji zamku. Warto wspomnieć, że pod koniec XIV wieku papież Bonifacy IX zbudował nową wewnętrzną rampę, a na początku XV wieku papież Mikołaj V kazał zbudować małe wieże na zewnętrznych murach.

Pod koniec XV wieku papież Aleksander VI (Borgia) kazał zbudować bastiony na każdym rogu, stworzył magazyny do przechowywania zapasów i ozdobił wiele pomieszczeń dziełami namalowanymi przez czołowych artystów tamtych czasów. W 1514 roku papież Leon X (Medici) zbudował kaplicę świętych Cosmy i Damiana.

W 1536 roku Raffaello da Montelupo stworzył marmurowy posąg Archanioła Michała, który miał zostać umieszczony na szczycie zamku, aby zastąpić poprzedni posąg z brązu, który został przetopiony w celu wytworzenia broni podczas splądrowania Rzymu w 1527 roku (Sacco di Roma). Papież Paweł III (Farnese) w 1542 roku jeszcze bardziej upiększył apartamenty papieskie, aby on i kolejni papieże mogli spędzać tu czas w wielkim stylu.

Więzienie w Zamku Świętego Anioła

Castel Sant Angelo był używany jako więzienie niemal od chwili, gdy przestał być mauzoleum. Przetrzymywano tu więźniów przed egzekucją. Czasami po prostu pozostawiano ich na śmierć głodową. Podobno papież Aleksander VI urządzał wystawne przyjęcia tuż nad lochami, w których przetrzymywano skazanych.

Do najbardziej znanych więźniów Zamku Świętego Anioła należeli: Caravaggio, Giordano Bruno, Beatrice Cenci, Benvenuto Cellini.

Anioł na zamku

Od XIII wieku na szczycie zamku znajduje się posąd Michała Archanioła. Na przestrzeni wieków znajdowało się tu 6 posągów. Pierwszy wykonany był z drewna i dość szybko uległ zniszczeniu. Zastąpił go marmurowy anioł, który uległ zniszczeniu w 1379 roku podczas kolejnego ataku na Rzym. W jego miejsce umieszczono kolejnego marmurowego anioła ze skrzydłami z brązu, który w 1497 roku został zniszczony przez uderzenie pioruna. Następny anioł był wykonany z brązu. Podczas Sacco di Roma w 1527 roku anioł ten został przetopiony na armaty.

W 1536 roku Raffaello da Montelupo, uczeń Michała Anioła, wykonał marmurowego anioła ze skrzydłami z brązu. Anioł ten zachował się do dziś, a można go zobaczyć w trakcie zwiedzania na dziedzińcu Zamku Świętego Anioła.

Posąg Michała Archanioła widoczny dziś na szczycie zamku został wykonany w 1753 roku z brązu przez flamandzkiego rzeźbiarza Pietera Van Verschaffelta.

Most Świętego Anioła (Ponte Sant’Angelo)

Kiedy cesarz Hadrian budował swoje mauzoleum, zlecił także wykonanie mostu, który miał połączyć jego mauzoleum z miastem leżącym po drugiej stronie Tybru. Most ten istnieje do dziś, choć i on uległ pewnym zmianom od czasu jego budowy.

W momencie powstania most nosił nazwę Pons Aelius, od nazwiska Hadriana, którego pełne imię i nazwisko brzmiało Publius Aelius Hadrianus. Gdy mauzoleum zmieniło swoje przeznaczenie i nazwę, most poszedł w jego ślady i został przemianowany na Ponte Sant’Angelo, czyli Most Świętego Anioła.

Konstrukcja mostu pochodzi ze starożytnego Rzymu, a piękne XVII-wieczne anioły zdobiące most zostały zainspirowane projektami Gian Lorenzo Berniniego. W mroczniejszych czasach Ponte Sant’Angelo był czasami ozdobiony odciętymi głowami tych, którzy zostali straceni na zamku. Brzmi to jak z horroru, ale tak właśnie było. Posągi aniołów, które dzisiaj można zobaczyć na moście, trzymają w rękach różne przedmioty symbolizujące mękę Chrystusa.

Zwiedzanie Zamku Świętego Anioła

W 1901 roku Zamek Świętego Anioła został przekształcony w Museo Nazionale di Castel Sant’Angelo. Wizyta w tym miejscu pozwoli poznać wszystkie aspekty złożonej historii tej budowli – od oryginalnej rzymskiej architektury, gdy był to grobowiec Hadriana, przez pozostałości wojenne, takie jak armaty i kule armatnie, po sztukę renesansu.

Kiedy budowano Mauzoleum Hadriana, było to najwyższy budynek w Rzymie, mający formę zdobionego cylindra. Budowla zwieńczona była cyprysami i Hadrianem w roli boga słońca Heliosa jadącego złotą kwadrygą. Ze wszystkich stron na szczycie zamku znajdowały się posągi poprzednich cesarzy. Mauzoleum otoczone było murem, a wejście do niego prowadziło przez dużą bramę z brązu, po której obu stronach stały dwa brązowe pawie. Pawie te można dziś zobaczyć w nowym skrzydle Muzeów Watykańskich. Sama budowla wykonana była z trawertynu i tufu, z zastosowaniem wzoru zwanego “opus caementicium”. Część tego kamienia można jeszcze dzisiaj zobaczyć na pierwszych poziomach Zamku Świętego Anioła. Wewnątrz znajdowała się helikoidalna rampa, która umożliwiała dostęp na górę. To właśnie po tej rampie spaceruje się dzisiaj zwiedzając wnętrze zamku.

W trakcie zwiedzania Zamku Świętego Anioła obejrzeć można m.in. pomieszczenia apartamentu papieskiego, tworzonego w XV wieku za pontyfikatu Pawła III (Farnese). Ściany zdobią alegoryczne freski z motywami nawiązującymi do mitów o Perseuszu i Meduzie oraz Erosie i Psyche.

Na trasie zwiedzania znajduje się również Tesoro, czyli Sala Skarbu, gdzie w XVI-wiecznych szafach przechowywano najważniejsze dokumenty papieży. Z kolei w wielkich kufrach przechowywano złoto i wszelkie kosztowności. Tutaj również przechowywano relikwie. W trakcie spaceru po Zamku Świętego Anioła zobaczyć można także muzeum wojska papieskiego.

Zwiedzanie zamku kończy się na sporym tarasie tuż poniżej posągu św. Michała Archanioła. Z tarasu rozciąga się malowniczy widok na Most Świętego Anioła, Tyber, Passetto di Borgo, Bazylikę św. Piotra w Watykanie oraz na cały Rzym.

Zamek Świętego Anioła udostępniony jest do zwiedzania od wtorku do niedzieli w godzinach od 9:00 do 19:30. Kasy czynne są do godziny 18:30. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca wstęp na zamek jest bezpłatny.

Bilety wstępu na Zamek Świętego Anioła

Zamek Świętego Anioła nie jest tak obleganym rzymskim zabytkiem jak choćby Koloseum. Stąd też śmiało można zdecydować się na zakup biletu bezpośrednio w kasie obiektu. Nawet jeśli zwiedzamy Rzym w okresie szczytu turystycznego w kolejce nie będziemy stali dłużej niż kwadrans.

Bilet ulgowy przysługuje obywatelom krajów Unii Europejskiej w wieku od 18 do 25 lat. Osobom poniżej 18. roku życia przysługuje wstęp bezpłatny.

W przypadku zwiedzania w weekendy warto wcześniej zarezerwować bilet przez internet na konkretną godzinę.