Co zobaczyć w Egipcie – majestatyczne świątynie w Luksorze i Karnaku

Około 60 km na południe od Dendery po wschodniej stronie Nilu znajduje się największy kompleks świątynny w Egipcie i jeden z największych na świecie. Tuż nad brzegiem rzeki wzniesiono majestatyczne świątynie w Luksorze i Karnaku. Te kompleksy świątynne stanowiły serce potężnego miasta Teby, które przez wiele stuleci było stolicą całego Egiptu.

To zdumiewające, ale w okresie swojej największej świetności miasto mogło liczyć około miliona mieszkańców. Homer w “Iliadzie” opisywał Teby jako miasto o stu bramach. Teby były dużym ośrodkiem handlu, ale przede wszystkim wielkim centrum religijnym, w którym czczona była triada bóstw: Amon-Ra, Mut i Chonsu. Świątynie-miasta rozbudowywane były przez kolejnych faraonów. Każdy chciał pozostawić po sobie jeszcze wspanialszą niż zastał po poprzedniku. Dziś możemy podziwiać jedynie ślady wielkiego miasta, o którego potędze świadczą malownicze świątynie w Luksorze i Karnaku.

Kiedy budowano świątynie w Luksorze i Karnaku

Kompleks świątynny w Luksorze został zbudowany w stosunkowo krótkim czasie przez dwóch władców okresu Nowego Państwa: Amenhotepa III i Ramzesa II. Amenhotep rozpoczął budowę i wzniósł najwięcej budynków. Po jego śmierci nastąpił okres zastoju, gdyż jego syn Echnaton zbudowały stolicę w Amarnie. Niewielkie prace prowadził Tutanchamon, ale ukończenie świątyni było dziełem Ramzesa.

Po upadku Egiptu faraonów świątynie w większości zasypały piaski, zaś na dziedzińcach wybudowano gliniane chaty.

Świątynia Luksorska

Na teren kompleksu prowadzi majestatyczna Aleja Sfinksów wzniesiona za panowania Nektanebo I. Sfinksy mają twarze ludzkie i zastąpiły te z głowami barana ustawione za czasów Amenhotepa III. Droga ta łączyła świątynie w Luksorze i Karnaku i była miejscem niezwykle uroczystych procesji religijnych. Mijając kolejne rzeźby zbliżamy się do potężnego pylonu wzniesionego przez Ramzesa II. Jego wieże mają wysokość 21 metrów, a ich powierzchnia zdobiona jest reliefami wyrażającymi bitwy z czasów panowania Ramzesa, przede wszystkim słynną bitwę pod Kadesz, kiedy to pokonał wojska Hetytów.

Obecnie całość ma kolor piaskowca, z którego jest zbudowana Świątynia Luksorska. Jednak dawniej fasada ta mieniła się w słońcu jaskrawymi kolorami. Widoczne cztery nisze i otwory służyły do mocowania masztów z chorągwiami. Tuż przed dwoma pylonami stało oryginalnie sześć monumentalnych posągów Ramzesa: cztery siedzące i dwa stojące. Zachowały się dwa wyobrażające siedzącego faraona przy wejściu do wnętrza świątyni i jeden stojący z prawej strony. Stojąc u ich stóp uświadamiamy sobie ogrom pracy jaką wykonali królewscy rzemieślnicy.

Kilkanaście metrów przed pylonami stoi wysoki na 25 metrów obelisk ozdobiony hieroglifami. Jego trójkątny szczyt pokrywała niegdyś złota blacha. Identyczny stał obok do 1835 roku, jednak został przeniesiony do Paryża, gdzie stoi na Place de la Concorde do dnia dzisiejszego.

Przechodząc między pylonami wkraczamy na dziedziniec Ramzesa II. Otoczony jest podwójnym rzędem kolumn o głowicach w kształcie pęku papirusów. Pomiędzy kolumnami znajdują się wielkie posągi wyobrażające Ramzesa i Amenhotepa. Na dziedzińcu znajduje się starsza od całości kaplica na barki, której trzy pomieszczenia poświęcone były Chonsu, Amonowi i Mut. Harmonię całości burzy stojący na szczycie kolumnady mały meczet Abu al-Haggag.

Za dziedzińcem Ramzesa II rozciąga się najstarsza część świątyni. Na początku wkraczamy w majestatyczną kolumnadę Amenhotepa III. Składa się z ona z siedmiu par strzelistych kolumn o kapitelach w formie kielichów. Ich dekoracje powstały za panowania Tutanchamona. Na ścianach widoczne są przepiękne reliefy wyobrażające coroczne święto Opet. Miało ono być okazją do nawiedzenia przez Amona świątyni w Luksorze.

Wielka procesja rozpoczynała się w świątyni Amona w Karnaku. Tu kapłani nieśli cztery barki mieszczące posągi Amona, Mut (jego małżonki), Chonsu (jego syna) oraz barkę faraona w procesji na lądowym odcinku drogi. Potem umieszczano je na wielkiej barce, która płynęła Nilem. Następnie posągi wnoszono do świątyni w Luksorze, gdzie przebywały od 11 do 24 dni. Po upływie tego czasu wracały one do Karnaku. Wszystkie czynności wykonywane podczas święta ukazano na ścianach.

Na końcu kolumnady zaczyna się tak zwany słoneczny dziedziniec Amenhotepa III, który mierzy 45 x 56 metrów. Całość otoczona jest dwoma rzędami masywnych kolumn o kształtach wiązek papirusu. Ściany pokrywają reliefy, które jeszcze gdzieniegdzie zachowały oryginalne kolory.

Z dziedzińca przechodzimy do sali hypostylowej, która składa się z 32 kolumn. Na jej ścianach ukazany został Amenhotep III składający ofiary bogom. Kolejne pomieszczenie jest znacznie mniejsze. Stoi w nim osiem kolumn. Sala ta była świadkiem tragicznych zdarzeń. W czasach rzymskich stacjonujący tu żołnierze zakryli tynkami reliefy. Przyprowadzani tu chrześcijanie musieli wybierać między wiernością pogańskim kultom a męczeńską śmiercią.

Dalej znajduje się jeszcze mniejsza tak zwana sala ofiar, na której ścianach wyobrażony został Amenhotep III w trakcie składania ofiar Amonowi. Pomieszczenia te otoczone są labiryntem bogato zdobionych korytarzy.

Po opuszczeniu Wielkiej Świątyni warto zwiedzić dwa muzea, które znajdują się w Luksorze.

Muzeum Luksorskie

Pierwsze z nich to Muzeum Luksorskie przy bulwarze biegnącym wzdłuż Nilu, około 600 metrów na północ od Alei Sfinksów. Muzeum zostało otwarte w 1975 roku i zawiera kolekcję dzieł z Teb i okolic. Podziwiać możemy wiele posągów bóstw i faraonów, meble, naczynia ofiarne oraz papirusy. Szczególne zainteresowanie wzbudzają przedmioty z grobu Tutanchamona.

Na pierwszym piętrze wystawiono biżuterię, niewielkie posążki i przedmioty z życia codziennego. Znajduje się tu również zrekonstruowana ściana ze świątyni Amenhotepa IV, który później przyjął imię Echnatona.

W dobudowanym pawilonie mieści się zbiór posągów, które w 1989 roku odnaleziono w tajnej skrytce. Są w idealnym stanie. Wyobrażają faraonów i bóstwa. W sali obok wyeksponowano militaria: rydwany, łuki i wiele innych rodzajów broni. Pokazywane są tu również narzędzia, którymi posługiwano się przy budowie świątyń.

Muzeum Mumifikacji w Luksorze

Drugie muzeum, do którego warto zajrzeć to Muzeum Mumifikacji znajdujące się nad samym Nilem, tuż przy Alei Sfinksów prowadzącej do świątyni. Nowoczesny budynek mieści tylko jedno przestronne pomieszczenie, w którym możemy prześledzić kolejne etapy skomplikowanego procesu mumifikacji.

Z bliska oglądamy narzędzia, którymi przez otwór nosowy usuwano mózg z czaszki. Efekt w postaci eksponowanych mumii możemy podziwiać w wielu miejscach sali. Stoi tu również posąg Anubisa, boga z głową szakala, który prowadził zmarłych do krainy zaświatów. Zwróćmy też uwagę na licznie zgromadzone mumie zwierząt.

Pobyt w Luksorze warto zakończyć spacerem po współczesnym mieście. Pełno tu targów i bazarów, na których można kupić pamiątki, wyroby z alabastru, srebra i złota, a także papirusy. Okazuje się, że Luksor to miasto pełne życia, a nie tylko majestatyczne ruiny.

Kompleks świątynny w Karnaku

Wrażenia ze świątyń w Luksorze blakną w obliczu tego, co znajduje się w Karnaku. Potężny Kompleks świątynny w Karnaku powstawał znacznie dłużej. Kolejni faraonowie przez 1300 lat rozbudowywali i przebudowywali budowle chcąc prześcignąć swoich poprzedników. W ten sposób za czasów panowania Ramzesa III majątek Karnaku obejmował 65 wsi, 433 ogrody, 2400 km² pól uprawnych oraz 81 tysięcy robotników i niewolników. Mieszkający tu kapłani Amona byli po faraonie najbardziej wpływowymi ludźmi w państwie.

Kompleks świątynny w Karnaku składa się z trzech głównych świątyń: bogini Mut, boga Montu oraz największej, zwanej okręgiem Amona. Trudno w to uwierzyć, ale na tym terenie można byłoby postawić dziesięć potężnych gotyckich katedr.

Do świątyni Amona wiedzie Aleja Sfinksów. Tu, w przeciwieństwie do tych w Luksorze, sfinksy mają głowy barana, a między przednimi łapami trzymają posążki Ramzesa II. Aleja Sfinksów w Karnaku wiodła od przystani nad Nilem do pierwszego pylonu wzniesionego przez faraona Nektanebo I. Robi on niezwykłe wrażenie choć nigdy nie został ukończony. Lewa wieża wznosi się na wysokość 22 metrów, prawa – 32 metrów, a grubość u podstawy dochodzi do 15 metrów.

Mijając pierwszy pylon wchodzimy na pierwszy dziedziniec o wymiarach 85 x 100 metrów ujęty z dwóch stron kolumnadą. Pośrodku znajdują się pozostałości po świątyni etiopskiego króla Taharki, o której wielkości świadczy jedna w pełni zachowana kolumna.

Na lewo od wejścia mieści się świątynia Setiego II z trzema pomieszczeniami na boskie barki. Natomiast nieco w głębi na prawo znajduje się wejście do świątyni barki Ramzesa III. Jest ona tak duża, że wychodzi poza obręb dziedzińca. Ma własny dziedziniec wewnętrzny otoczony filarami, przed którymi stoją posągi boga Ozyrysa. Wchodząc do wnętrza mijamy przedsionek, którego strop podtrzymywany jest przez cztery kolumny. Za nim znajduje się sala hypostylowa i trzy kaplice na boskie barki. Ściany pokryte są reliefami wyobrażającymi święta ku czci Amona.

Po powrocie przed świątynię zbliżamy się do drugiego pylonu. Został on zbudowany przez Horemheba, następcę Tutanchamona, jednak ukończony dopiero przez Setiego I. Dawniej stały tu dwa gigantyczne posągi Ramzesa II. Pozostał tylko fragment stopy jednego z nich. We wnętrzu wież tego pylonu znaleziono wiele rzeźb pochodzących z czas gdy panował Echnaton.

Polecany artykuł: Pogoda w Egipcie – kiedy najlepiej jechać na wakacje

Korytarz między wieżami pylonu wiedzie do jednego z najwspanialszych miejsc w całym Egipcie – tak zwanego Wielkiego Hypostylu. Ma on powierzchnię 6000 m² a pokrywa go las 136 kolumn. 14 kolumn pośrodku sali mierzy 21 metrów wysokości i ma kapitele w kształcie kielicha. Pozostałe mierzyły po 15 metrów. Każda z nich zbudowana jest z kamiennych pierścieni idealnie dopasowanych i połączonych bez zaprawy murarskiej. Ich trzony pokryte są wizerunkami faraona składającego dary Amonowi. Procesje ofiarne ukazane zostały również na ścianach sali.

Tu warto zwrócić uwagę na dwa sposoby w jakich odkuwano reliefy. Relief wypukły był znacznie trudniejszy i wymagał wielkich umiejętności. W ten sposób pracowali artyści Setiego I. Natomiast płaskorzeźby wykonane za panowania Ramzesa II reprezentują typ reliefu wklęsłego znacznie prostszego w wykonaniu. Seti rozkazał umieścić na zewnętrznych ścianach sali reliefy wyobrażające jego zwycięskie bitwy, podobnie jak Ramzes, który ukazał siebie jako zwycięzcę nad Hetytami w bitwie pod Kadesz.

W Wielkim Hypostylu warto zatrzymać się na dłużej. Oprócz piramid nie ma chyba lepszego dowodu na to, jak potężnymi władcami byli w faraonowie i jak ogromną posiadali władzę.

Gdy nacieszymy oczy tym wspaniałym miejscem przejdźmy dalej mijając trzeci pylon. Tuż za nim znajduje się niewielka przestrzeń nazywana dziedzińcem Amenhotepa III. Dawniej stały tu dwa obeliski ku czci Totmesa I, jednak do dziś przetrwał tylko jeden – wysoki na 23 metry o wadze około 143 ton. Za nami wznosi się zewnętrzna ściana trzeciego pylonu ozdobiona reliefami wyobrażającymi barkę Amona.

Mijając czwarty pylon wchodzimy na teren najstarszej części świątyni. Przestrzeń ciągnąca się aż do piątego pylonu została w większości wybudowana za panowania Totmesa I. Widać tu ślady wielu kolumn, które niegdyś tworzyły zapewne kolejną, tym razem znacznie mniejszą salę hypostylową. Teraz jednak nad terenem góruje obelisk królowej Hatszepsut. W szesnastym roku swojego panowania jako faraon rozkazała wykuć w kamieniołomach Asuanu dwa gigantyczne obeliski mierzące 27 metrów i ważące około 320 ton. Nikt więcej nie powtórzył tego wyczynu. Obecnie stoi tylko jeden, wciąż świadcząc o potędze swojej fundatorki.

Wieże piątego pylonu zdobione są wizerunkami Amenhotepa II strzelającego z łuku podczas jazdy na rydwanie. Kolejny, szósty już pylon zachował się w stanie szczątkowym. Został wybudowany przez syna Hatszepsut – Totmesa III. Ten faraon-wojownik zasłynął zwycięstwami w wielu bitwach, które uwiecznił na wieżach pylonu. Dziś podziwiać możemy jedynie listę podbitych przez niego ludów znajdującą się przy samej ziemi. Przechodząc przez granitowe odrzwia mijamy dwa filary – jeden zdobiony łodygami i kwiatami papirusu, drugi kwiatami lotosu.

Następnie zbliżamy się do centralnego i najświętszego miejsca całego kompleksu – Świątyni Barki. Zbudowana jest z granitu przez następcę i przyrodniego brata Aleksandra Wielkiego – Filipa Arrhidaeusa. Wewnętrzne ściany pokryte są reliefami wyobrażającymi władcę składającego ofiarę Amonowi, zewnętrzne – jego koronację i przywitanie przez egipskich bogów. Tu i ówdzie zachowały się jeszcze ślady żywych kolorów.

Sanktuarium otaczają starsze budowle powstałe jeszcze za czasów Hatszepsut i Totmesa III. Za tym miejscem znajduje się otwarta przestrzeń nazywana dziedzińcem wewnętrznym. Na jego terenie znajdowały się najstarsze budynki świątyni Amona, którego alabastrowe fundamenty wystają nieznacznie ponad poziom gruntu.

Tu kończy się właściwa świątynia Amona, jednak na tyłach centralnego dziedzińca wznosi się jeszcze jeden obiekt – jubileuszowa świątynia Totmesa III. Odarta z wszelkich ozdób fasada składa się z szeregu filarów i sprawia bardzo surowe wrażenie. Oryginalne wejście znajduje się przy prawej krawędzi wewnętrznego dziedzińca. Oglądać tam możemy zniszczone posągi Totmesa.

Gdy skręcimy w lewo znajdziemy się w tak zwanej Sali Świąt, której strop podtrzymuje las kolumn imitujących maszty namiotów. To najlepiej zachowane miejsce świątyni. W czasach koptyjskich znajdował się tu chrześcijańskich kościół, o czym przypominają wykute w kolumnach wizerunki świętych z aureolami.

Opuszczając świątynię jubileuszową warto jeszcze zajrzeć do niewielkiego pomieszczenia na jej tyłach nazywanego ogrodem botanicznym, choć nie dlatego, że kapłani Amona uprawiali tu rośliny. Jego ściany ozdobione są delikatnymi płaskorzeźbami wyobrażającymi rośliny i zwierzęta, które Totmes III oglądał podczas wojennej wyprawy do Syrii.

Bezpośrednio za świątynią jubileuszową znajduje się kilka kaplic, które otaczają pozostałości alabastrowego posągu Amona i Totmesa III. Ten niewielki kompleks przeznaczony był dla mieszkańców Teb. Mogli oni tu przychodzić, składać ofiary i modlitwy błagalne Amonowi. Po obydwu stronach kompleksu znajdują się bazy potężnych obelisków Hatszepsut. Jeden stoi obecnie na Lateranie w Rzymie. Drugi nie został nigdy ukończony i wciąż można go oglądać w kamieniołomach w Asuanie.

Te budowle świątynne ustawione były na osi wschód-zachód i stanowiły najważniejszą część kompleksu. Jednak świątynia była również rozbudowywana na osi północ-południe. Aby zobaczyć te obiekty musimy wrócić do dziedzińca Amenhotepa III znajdującego się pomiędzy trzecim a czwartym pylonem.

Gdy skręcimy w lewo wkroczymy na otoczony murami plac nazywany dziedzińcem ze skrytką. Nazwa wzięła się stąd, że podczas prowadzonych tu wykopalisk odnaleziono skrytkę, w której starożytni kapłani ukryli blisko 800 kamiennych posągów i ponad 17 tysięcy brązowych statuetek różnej wielkości pochodzących z różnych okresów historii. Najpiękniejsze z nich są obecnie eksponowane w kairskim Muzeum Starożytności.

Plac zakończony jest od południa kolejnym, siódmym już plonem. Za nim znajdują się dwa następne, jednak na dziedzińcach nie ma już takiego nagromadzenia zabytków. Warto jednak obejrzeć wieże pylonów ozdobione ciekawymi reliefami. Na ścianach siódmego pylonu widzimy faraona, który gromi swoich wrogów trzymając ich za włosy.

Ósmy pylon jest stosunkowo dobrze zachowany. Został prawdopodobnie zbudowany przez Hatszepsut. U dołu znajdują się teksty ku czci ojca kobiety-faraona – Totmesa I. Główny relief prezentuje procesję ze świętą barką niesioną na ramionach kapłanów.

Święte Jezioro

Z dziedzińca ze skrytką warto przejść na wschód wzdłuż murów głównej świątyni Amona i skierować się w stronę Świętego Jeziora. To prostokątny basen, w którego mętnych obecnie wodach odbijają się świątynie Karnaku.

W czasach świetności jezioro było miejscem ciekawego rytuału. Każdego dnia o wschodzie słońca kapłani Amona przyprowadzali tu z ptaszarni świętą gęś i puszczali ją wolno na wody jeziora. Woda symbolizowała pierwotny ocean, na którym wielki gęgacz złożył kosmiczne jajo. W ten sposób według egipskiej mitologii powstał pierwszy ląd.

Tuż przy zachodnim narożniku jeziora znajduje się posąg olbrzymiego skarabeusza. Spoczywa on na cylindrycznym postumencie pokrytym hieroglifami i reliefami wyobrażającymi Amona. Skarabeusz jest symbolem odnowionego o świcie słońca i nosi imię Chepri (stający się).

Teby jako stolica Egiptu przez wiele stuleci były miastem tętniącym życiem. Natomiast po drugiej, zachodniej stronie Nilu rozciągała się metropolia umarłych. Tam również znajdowały się świątynie, ale w grobowcach wykutych w zboczach dolin chowani byli królowie i królowe Egiptu oraz ich urzędnicy.

Świątynie w Luksorze i Karnaku – wycieczki zorganizowane

W trakcie wakacji w Egipcie warto zobaczyć malownicze świątynie w Luksorze i Karnaku. Najwygodniejszym sposobem na zwiedzenie tych miejsc jest skorzystanie z wycieczek organizowanych z Kairu, Asuanu, Hurghady, Marsa Alam i Sharb El Sheikh.